Leczenie całkowitej głuchoty, wrodzonej lub nabytej przy pomocy implantu ślimakowego jest jedyną szansą wejścia lub powrotu pacjenta do świata dźwięku w praktycznie każdym wieku.
Od ponad 40 lat tą metodą leczenia objęto około 200 tysięcy osób na świecie. Zastosowanie implantów ślimakowych w leczeniu klasycznej częściowej głuchoty to okres niecałych ostatnich 15 lat. Ta metoda leczenia, w takim znaczeniu została zapoczątkowana w medycynie światowej przez Skarżyńskiego w 2002 roku[1]. Od 1997 roku poprzedziły ten doniosły przełom prace podjęte w Instytucie Fizjologii i Patologii Słuchu (IFPS), związane z zachowaniem najmniejszych resztek słuchu, które mogą być uzupełnione ?nowym słuchem? uzyskanym za pośrednictwem wszczepionego implantu ślimakowego[2,3,4]. Opracowanie takiej metody chirurgicznej i koncepcji podejścia do terapii było wielkim wyzwaniem dla otochirurgów i innych lekarzy, inżynierów klinicznych oraz wielu specjalistów zajmujących się rehabilitacją[5,6]. Zachowanie resztkowego początkowo, a od 2002 roku dobrego w zakresie niskich częstotliwości słuchu pozwalało pacjentowi przed operacją wszczepienia implantu na rozumienie mowy w granicach 5-16 proc. Uzupełnienie tego słuchu stymulacją elektryczną, którą uzyskujemy za pośrednictwem implantu, pozwala uzyskać pełne rozumienie mowy i swobodę komunikacji z otoczeniem[7]. To przełomowe podejście w nauce i medycynie oznacza, że możliwa jest stymulacja elektryczna w obrębie częściowo sprawnego ucha wewnętrznego, co w innym świetle przedstawia teoria prof. G. von Bekesyego, który w 1961 roku otrzymał Nagrodę Nobla za swoje opracowania w tym zakresie[8].
Prezentacja polskiej szkoły w nauce światowej (PSZNŚ) ma miejsce w 25. rocznicę rozpoczęcia w Polsce programu leczenia całkowitej głuchoty oraz w 20. rocznicę utworzenia resortowego Instytutu, w którym od 13 lat wykonuje się najwięcej w świecie operacji poprawiających słuch. Przejęte kryteria uznania osiągnięcia lub wydarzenia mianem szkoły we współczesnej nauce są ogólnie znane. Musi być lider lub grupa liderów, którzy legitymują się udokumentowanym wysokim dorobkiem naukowym i klinicznym, konieczny jest wielospecjalistyczny zespół współpracowników oraz wskazana jest obecność możliwie licznej grupy międzynarodowych ekspertów i partnerów, którzy reprezentują czołowe ośrodki naukowe świata. Efektem pracy liderów, współpracowników i partnerów powinna być znacząca, najlepiej największa liczba oryginalnych publikacji i prezentacji na najważniejszych kontynentalnych i światowych kongresach naukowych w tym obszarze nauki i medycyny. Istotnym osiągnięciem, potwierdzającym wyniki i znaczenie ?szkoły? jest duży, najlepiej największy materiał kliniczny poparty wieloletnimi obserwacjami. Bardzo ważnym ? chociaż czasem równolegle trudnym do osiągnięcia wskaźnikiem, potwierdzającym istnienie i znaczenie dorobku szkoły są dowody uznania, wyróżnienia, imienne cytowania i opinie w danym obszarze nauki. Leczenie częściowej głuchoty ? jako polska szkoła w nauce światowej, spełnia wszystkie wymienione powyżej uwarunkowania i wiele więcej.
Wyniki
Zapoczątkowany w 1997 roku przez Skarżyńskiego program łączenia słuchu uzyskanego na drodze akustycznej ze słuchem uzyskanym po wszczepieniu implantu na drodze elektrycznej skupił w IFPS grupę ponad 50 specjalistów: lekarzy inżynierów klinicznych, psychologów, pedagogów, logopedów i techników, którzy mają swój naukowy, kliniczny, dydaktyczny i organizacyjny układ w powstanie określonego dorobku ?szkoły?. Liderzy z IFPS są autorami kilkuset publikacji i prezentacji, w których współpracownikami, partnerami i współautorami jest 52 naukowców ze wszystkich kontynentów z 34 czołowych krajów świata. W latach 2000-2016 zespół IFPS z i bez partnerów zagranicznych przedstawił tylko na kongresach kontynentalnych w otorynolaryngologii oraz audiologii i dziedzin pokrewnych w Europie, Azji, Australii, obu Amerykach i Afryce oraz podczas kongresów światowych w tych obszarach nauki ? 2135 prezentacji. W tym było bardzo dużo wykładów na zaproszenie, udziałów w dyskusjach panelowych i okrągłych stołach eksperckich. Równolegle ta sama grupa opublikowała 1564 prace dotyczące wszystkich aspektów związanych z diagnostyką, leczeniem i rehabilitacją częściowej głuchoty. Kolejne opracowania, analizy, kilku- i kilkunastoletnie obserwacje dotyczą największej w światowej medycynie grupy 3176 pacjentów z częściową głuchotą. Powstanie i rozwój polskiej szkoły w medycynie światowej ma kilka przełomowych działań oraz na trwale zapisanych dat. W 2000 roku na kongresach europejskich w Antwerpii[2] oraz Berlinie [3].
H. Skarżyński i A. Lorens przedstawili pierwsze doniesienia o wartości zachowanych niefunkcjonalnych resztkach słuchu. Zachowanie tego niewielkiego słuchu po operacji wszczepienia implantu oznacza ważne wsparcie procesu rehabilitacji słuchu i mowy oraz zachowanie niezmienionej struktury ucha wewnętrznego, co pozwala wykorzystać takie ucho w przypadku opracowania i wdrożenia przyszłych, innowacyjnych, jeszcze lepszych technologii. Jednocześnie ? zastosowanie na obecnym etapie leczenia częściowej głuchoty z wykorzystaniem implantu ślimakowego, pozwala na dalszy rozwój słuchu, mowy i opanowanie jednego lub więcej języków. Drugim krokiem milowym ? odnoszącym się do klasycznej częściowej głuchoty, było wykonanie pierwszej w świecie operacji przez Skarżyńskiego w 2002 roku u osoby dorosłej[1]. W zakresie niskich tonów ? do 500 Hz pacjent odbierał dźwięki swobodnie, a dla odbioru pozostałych jego ucho było całkowicie głuche. Zachowanie słuchu w zakresie odbioru niskich dźwięków dopełnione stymulacją elektryczną w odbiorze pozostałych zapoczątkowało dynamiczny rozwój tego kierunku badań oraz praktyki klinicznej. Po 2 latach obserwacji wszystkich zoperowanych pacjentów dorosłych Skarżyński w 2004 roku zoperował pierwsze w świecie dziecko z takim słuchem[9]. Kolejny przełom dotyczył pierwszej w świecie, w 2009 roku prezentacji[10] oraz pierwszej w 2010 roku publikacji[11] przedstawiającej koncepcję Skarżyńskiego w odniesieniu do leczenia różnych grup pacjentów z częściową głuchotą. Wiązało się to z uwzględnieniem trzech podstawowych kryteriów:
a/ zastosowaniem metody chirurgicznej ?6 kroków wg Skarżyńskiego?,
b/ wyborem i zrealizowaniem dojścia do ucha wewnętrznego przez okienko okrągłe jako najbardziej fizjologicznej drogi,
c/ wykorzystaniem różnych systemów elastycznych elektrod, w tym elektrody Cochlear SRA ? zaprojektowanej przez Skarżyńskiego[12].
Dalszy rozwój programu leczenia częściowej głuchoty miał miejsce w IFPS. Jednocześnie upowszechnienie tej metody miało miejsce w różnych formach, na różnych kontynentach. Należały do nich ? co jest oczywiste ? prezentacje na wszystkich najważniejszych światowych i kontynentalnych kongresach naukowych, uzupełniane o przeprowadzane przez Skarżyńskiego na żywo operacje pokazowe w Azji, Europie i Ameryce. Równolegle dla potrzeb upowszechniania wiedzy klinicznej i zapewnienia optymalnego treningu szkoleniowego uruchomiono w 2007 roku cykl autorskich (24 edycji do 2016 roku) międzynarodowych warsztatów naukowo-szkoleniowych ? Window Approach Workshop. Do 2016 roku taki praktyczny trening, badanie pacjentów i obserwacje operacji pokazowych objął grupę ponad 3500 otochirurgów z całego świata. Od roku 2010 podczas corocznych światowych dni teleotochirurgii w ramach Live International Otolaryngology Network odbywają się prezentacje operacji częściowej głuchoty z wykorzystaniem różnych rodzajów elektrod i różnych systemów implantów przeprowadzane przez Skarżyńskiego dla obserwatorów z całego świata. Jednoczasowo takie pokazy są prezentowane na żywo z kilkunastu ośrodków ? z Australii, Azji, Europy i obu Ameryk. Gromadzą one od kilku do kilkunastu tysięcy uczestników.
Przedstawienie polskiej szkoły w leczeniu częściowej głuchoty było poprzedzone wielkim wkładem międzynarodowej grupy liderów, którzy zajmowali się wdrażaniem programu leczenia całkowitej głuchoty. Do ścisłej czołówki światowej w tym zakresie należeli: W. House i T. Balkany z USA, Ch. Choaurd z Francji, K. Burian z Austrii, E. Lehnhardt z Niemiec, G. Clark i W. Gibson z Australii. Zarówno lider, jak i liczni członkowie zespołu IFPS byli obecni u wymienionych, czołowych postaci elity światowej zajmującej się leczeniem całkowitej głuchoty. Większość z nich była uczestnikami konferencji organizowanych przez zespół IFPS w Polsce. Praktyczne przygotowania do uruchomienia programu leczenia głuchoty w naszym kraju rozpoczął H. Skarżyński w 1991 roku przy wsparciu Fundacji Rozwoju Medycyny ?Człowiek człowiekowi?. Przeprowadzenie w następstwie podjętych prac w dniach 16 i 17 lipca 1992 roku pierwszych operacji leczenia całkowitej głuchoty w naszym kraju przez Skarżyńskiego, odbiło się szerokim echem w polskim społeczeństwie, polskich mediach oraz nauce i medycynie[13,14]. Dalszy rozwój programu leczenia całkowitej głuchoty w Polsce doprowadził do przełomowych wydarzeń i przekraczania kolejnych barier i granic oraz stopniowego rozszerzania wskazań do leczenia uszkodzeń słuchu przy pomocy implantów ślimakowych. Pozwoliło to położyć podwaliny pod realizację programu częściowej głuchoty. W pierwszym okresie jego realizacji w latach 2002-2008 dotyczyło to łączenia słuchu elektrycznego z zachowanym słuchem naturalnym do poziomu 500 Hz. W kolejnych latach dopełnianie elektryczne było do poziomu 750 Hz i do 1000 Hz. Szczytowym osiągnięciem były pierwsze w świecie publikacje z lat 2014 i 2015, w których Skarżyński i wsp. przedstawili możliwość leczenia częściowej głuchoty przy zachowaniu słuchu naturalnego do 1500 Hz.[15,16]. W praktyce klinicznej takie podejście jest ofertą współczesnej nauki i medycyny dla pacjentów w każdym wieku z takim słuchem, ale szczególne perspektywy dotyczą wieku senioralnego. W tej grupie, powyżej 70. roku życia, aż ? populacji odczuwa różne zaburzenia słuchu, które mają wpływ na codzienną komunikację z otoczeniem. W skali światowej dziesiątki milionów osób ma klasyczną częściową głuchotę powyżej 1500 Hz. Nie są to zatem osoby głuche. W badaniach diagnostycznych przeprowadzonych w ciszy ich rozumienie mowy może osiągać poziom 40-60 proc. Natomiast w wystandaryzowanych warunkach badania słuchu w szumie, a takie są praktyczne okoliczności naszego codziennego funkcjonowania, rozumienie mowy spada do 11-22 proc. Powoduje to stopniową izolację, problemy z wycofywaniem się z czynnego funkcjonowania w społeczeństwie. W coraz większym odsetku u takich pacjentów pojawiają się głębokie depresje. Jeżeli uwzględnimy, że ta grupa senioralna wraz z wydłużaniem życia, powiększa się w każdym współczesnym społeczeństwie, to nie jest trudno określić, że częściowa głuchota stanowi już dziś prawdziwy problem społeczny.
Podsumowanie
Na przełomie wieku XX i XXI na problem zachowania niefunkcjonalnych resztek słuchowych, a tym samym zachowania nienaruszonej struktury ucha wewnętrznego zwróciło uwagę kilka zespołów na świecie. Zapoczątkowany przez zespół IFPS trend, a zwłaszcza pierwsze wyniki u dzieci i dorosłych w 2000 roku uzmysłowiły, że nienaruszone ucho wewnętrzne może być wykorzystane w przyszłości do zastosowania przyszłych technologii przywracania i/lub utrzymania dobrego słuchu w każdym wieku. Na szczególne podkreślenie zasługują prace grup naukowych z Frankfurtu: Ch. von Ilberg i wsp.[17], Iowa City B. Gantz[18], i z Kansas City ? H. Staecker[19], Wiednia ? W.D. Baumgartner i wsp.[20], Melbourne ? R. Briggs[21], Antwerpii ? P. Van Hening i wsp.[20, 22], S.I. Usami. i wsp.[23]. Do chwili obecnej w różnym zakresie rozwinięto tam programy leczenia częściowej głuchoty przy zachowanym słuchu do 250 i 500 Hz u osób dorosłych. Podejmowane są próby przeprowadzenia podobnych operacji u dzieci. Aktualne wskazania do stymulacji akustycznej i elektrycznej uszkodzonego ucha wewnętrznego zostały ujęte w najnowszej koncepcji Skarżyńskiego i wsp. w 2014 roku[15] (ryc.).
Niezwykle ważnym zagadnieniem w opracowaniu polskiej szkoły we współczesnej nauce było poszukiwanie wystandaryzowanych metod oceny uzyskiwanych wyników terapii przez różne grupy naukowców, u zróżnicowanych ilościowo i jakościowo grup pacjentów. Staraniem Skarżyńskiego i zespołu IFPS było zainicjowanie w ramach światowej grupy HeaRring prac, które zaowocowały opracowaniem pierwszej naukowej skali. W ten sposób została opracowania i opublikowana w 2012 r. skala wg Skarżyńskiego i wsp., która pozwala obecnie na archiwizację i porównywanie coraz większych operowanych grup pacjentów[24]. Włączenie się kilkudziesięcioosobowej grupy wybitnych naukowców z całego świata było nie tylko wsparciem dla opracowania skali, ale przyczynia się do jej systematycznego upowszechniania we współczesnej nauce i medycynie[25].
Finalnym argumentem, który pozwala podsumować stanowisko międzynarodowego środowiska naukowego w umacnianiu ?polskiej szkoły? są imienne cytowania oraz nagrody i wyróżnienia przyznawane za wspomniane osiągnięcia przez gremia naukowe i eksperckie. Erixon i wsp. w najwyżej notowanym czasopiśmie w tym obszarze nauki, Ear & Hearing w 2015 roku wskazał: ?Skarżyński zaproponował pierwszą grupę pacjentów z PDT-EC w oddzieleniu od PDT-EAS?[26]. Von Ilberg i liczny międzynarodowy zespół współautorów, w wieloośrodkowej pracy, w drugim co do pozycji czasopiśmie Audiology & Neurotology w 2011 roku[17] wskazał: ?Zespół z Warszawy rozszerzył kryteria kwalifikacji implantując pacjentów ze stromo opadającym audiogramem (PDT-EC)?, następnie dalej w tym samym artykule podkreślono: ?Do tej pory tylko Skarżyński raportował na temat stosowania stymulacji elektryczno-akustycznej u dzieci?. W podsumowaniu podano: ?Skarżyński z zespołem przedstawili przekonywujące wyniki stosowania metody leczenia częściowej głuchoty (PDT) u dzieci. Dalej: ?Skarżyński zaznaczył, że aby implantować dzieci z PDT należy mieć wcześniejsze doświadczenie w implantowaniu dorosłych z PDT?. I jeszcze dalej: ?Opracowana przez Skarżyńskiego technika chirurgiczna pozwala na zachowanie słuchu w 95-100%?. Guimares i wsp. w B.J. Otorhinolaryngology w 2015 roku wskazują: ?Obecnie najczęściej stosowaną klasyfikacją zachowania słuchu jest zaproponowana przez Skarżyńskiego?[27].
Należy podkreślić, że prawdziwe efekty ?polskiej szkoły? to rosnące możliwości polskich pacjentów w ich stałym rozwoju słuchu, mowy, nauce języków oraz w rozwoju umiejętności artystycznych ? wokalnych i muzycznych. Najlepszym przykładem były ich osiągnięcia zademonstrowane podczas I Międzynarodowego Festiwalu Muzycznego Ślimakowe Rytmy ?Beats of Cochlea?[28].
Spośród stu kilkudziesięciu różnych wyróżnień i nagród uzyskanych przez H. Skarżyńskiego i zespół na arenie krajowej i międzynarodowej w związku z realizacją i upowszechnianiem ?polskiej szkoły? na szczególne podkreślenie zasługują trzy. Pierwszą jest ?Nagroda XXI wieku? ? główne wyróżnienie w światowym konkursie ?21st Century Achievement Award Winners? w kategorii opieki zdrowotnej za System Zdalnego Fittingu i Telerehabilitacji? w Waszyngtonie w 2010 r. w związku z opracowaniem i wdrożeniem opieki telemedycznej u pacjentów z częściową głuchotą. Drugą jest Złoty Medal w ogólnoświatowym konkursie Prix Galien ? główna nagroda, traktowana jako ?Oskar? lub ?Nobel? przyznana za utworzenie dla pacjentów po wszczepieniu implantów pierwszej w świecie ?Krajowej Sieci Teleaudiologii?, wręczona w Monte Carlo w 2014 roku. Trzecim osobistym wyróżnieniem społeczności międzynarodowej było przyznanie H. Skarżyńskiemu, jako jednemu z 4 naukowców ze świata najwyższego wyróżnienia społeczności międzynarodowej za nadzwyczajny wkład w rozwój nauki i medycyny oraz zapewnienie optymalnych możliwości komunikacji międzyludzkiej współczesnych społeczeństw. Nagroda została przyznana prof. Henrykowi Skarżyńskiemu m.in. za przywództwo i inspirowanie swoim przykładem społeczności międzynarodowej przez stworzenie cieszącego się światową renomą ośrodka medycznego poświęconego chirurgicznemu leczeniu zaburzeń słuchu, oraz niestrudzone orędownictwo na rzecz osób z zaburzeniami słuchu na całym świecie.
Wnioski
1. Głównym przesłaniem polskiej szkoły w nauce światowej w międzynarodowej medycynie jest pokazanie wykorzystania pełnych możliwości pacjentów z częściową głuchotą, zachowanie niezmienionej struktury ucha wewnętrznego ? zapewnienie swobodnego rozwoju słuchu, mowy i języka oraz szans na zastosowanie nowych technologii w przyszłości.
2. Perspektywy upowszechnienia polskiej szkoły w nauce światowej dają realną szansę pomocy dla dziesiątków milionów osób, zwłaszcza w wieku senioralnym.
Piśmiennictwo na stronie 96.
Milowy krok w rozwoju otochirurgii
red. Jadwiga Kamińska | prezes Dziennikarskiego Klubu Promocji Zdrowia
Przeprowadzenie przez Profesora Henryka Skarżyńskiego, w 2002 roku, pierwszej w świecie operacji wszczepienia implantu ślimakowego u pacjenta z częściową głuchotą było bardzo odważnym krokiem i wielkim wydarzeniem medycznym, Do tej pory uważano, że wprowadzenie elektrody do ślimaka u osoby z częściowo zachowanym słuchem może zniszczyć tę jego część, która pracuje prawidłowo.
Wbrew tym opiniom Profesor Henryk Skarżyński podczas tej operacji wykazał, że możliwe jest połączenie zachowanych resztek słuchu akustycznego i elektrycznego, i udowodnił, że to co do tej pory wydawało się niemożliwe, stało się możliwe. Przystępując do tej operacji Profesor Skarżyński podjął jeszcze jedno wyzwanie, a mianowicie zorganizował bezpośrednią transmisję tego zabiegu w internecie, o czym wcześniej poinformował środowisko medyczne i dziennikarzy. Przebieg operacji obserwowało tysiące specjalistów z całego świata. To było pierwsze takie odważne podejście do innowacji w medycynie. Operacja, która zakończyła się sukcesem, była milowym krokiem w rozwoju otochirurgii. Pierwsi pacjenci z częściową głuchotą zoperowani przez Profesora Skarżyńskiego zapraszani byli do wiodących ośrodków otolaryngologicznych na świecie, gdzie poddawani byli badaniom i prezentowani specjalistom zajmującym się leczeniem niedosłuchu.
Operacja ta stała się początkiem międzynarodowego programu leczenia częściowej głuchoty, którą opracowano i później udoskonalano w Instytucie w Kajetanach. Dzięki powszechnemu wprowadzeniu tej metody leczenia, osoby z częściową głuchotą uzyskały nową jakość życia i szersze perspektywy rozwoju. Mogły kontynuować naukę, kończyć studia i aktywnie uczestniczyć w życiu rodzinnym i społecznym, a także rozwijać swoje pasje. Szczególnie było to ważne w przypadku małych pacjentów, którzy dzięki odzyskaniu słuchu mogli prawidłowo rozwijać się i uczyć.
Jedna z pierwszych pacjentek Profesora Skarżyńskiego ? Małgosia, tak opisuje swoją sytuację: ?Przed wszczepieniem implantu generalnie unikałam ludzi, bo nie rozumiałam co mówią. Popełniałam gafy, myślałam, że jestem śmieszna. To diametralnie zmieniło się po wszczepieniu implantu. Rozumiałam to, co do mnie mówią, odkryłam nowe dźwięki, mój świat się znacznie poszerzył. Odkryłam także swoje pasje muzyczne, które dają mi dużo radości?. Małgosia postanowiła pomagać pacjentom, którzy mają wykonywane takie zabiegi jak ona. Podjęła pracę w Instytucie Fizjologii i Patologii Słuchu, i twierdzi, że dzięki swoim doświadczeniom potrafi zrozumieć ich potrzeby i im pomóc.
Piśmiennictwo:
Leczenie częściowej głuchoty ? polska szkoła w nauce światowej – Prof. Henryk skarŻyński
1) Skarżyński H., Lorens A. Piotrowska A.: A new method of par tial deafness treatment. Medical Science Monitor. 2003, 9(4), 20-24.
2) Skarżyński H.: Results of non-functional residual hearing and inner ear structures preservation, 5th European Symposium on Paediatric Cochlear Implantation, 2000, Antwerpia, Belgia
3) Lorens A.: Results of non-functional residual hearing and inner ear structures preservation, European Federation of Oto-Rhino-Laryngological Societies, 2000, Berlin, Germany
4) Lorens A., Geremek A., Walkowiak A., Skarżyński H.: Residual Acoustic Hearing in the Ear Before and After Cochlear Implantation, w: 4th European Congress of Oto-Rhino-Laryngology Head and Neck Surgery ?Past-Present-Future?, Monduzzi Editore, Berlin, 2000, 135-138.
5) Obrycka A., Lorens A., Piotrowska A., Skarżyński H.: Implant ucha środkowego. Możliwości eleliminacji niektórych ograniczeń w odbiorze dźwięku wprowadzanych przez aparaty słuchowe, Audiofonologia, 2004, 26, 91-94.
6) Pankowska A., Geremek-Samsonowicz A., Skarżyński H.: Implanty ślimakowe w częściowej głuchocie. Zadania i formy rehabilitacji dzieci w: Surdologopedia teoria i praktyka pod redakcją naukowa Ewa Muzyka-Furtak, Harmonia Universalis Gdańsk 2015, 329-342.
7) Skarżyński H.: Ten years experience with a new strategy of Partial Deafness Treatment, Journal of Hearing Science? 2012; 2(2):RA11-18.
8) von Bekesy G.: Simplified model to demonstrate the energy flow and formation of traveling waves similar to those found in the cochlea, Proc Natl Acad Sci U S A. 1956 Dec;42(12):930-44.
9) Skarżyński H., Lorens A., Piotrowska A., Anderson I.: Partial deafness cochlear implantation in children, Int J Pediatr Otorhinolaryngol. 2007 Sep; 71(9):1407-13.
10) Skarżyński H., Treatment of Partial Deafness, 9th European Symposium on Pediatric Cochlear Implantation (ESPCI2009), 14-17 V 2009, Warsaw, Poland
11) Skarżyński H., Lorens A.: Partial Deafness Treatment. Cochlear Implants International; Volume 11 Supplement 1, 2010; 11-1: 29-41.
12) Skarżyński H., Podskarbi-Fayette R.: A new cochlear implant electrode design for preservation of residual hearing: a temporal bone study, Acta Oto-Laryngologica, 2010, 130 (8), 888-896.
13) Skarżyński H.: Zastosowanie implantów ślimakowych, w leczeniu całkowitej głuchoty, Gazeta Lekarska, 1992, 8, 16-17.
14) Udana operacja ? nadzieja dla tysięcy głuchych (Izabella Wit-Kossowska), Życie Warszawy, 17.07.1992
15) Skarżyński H., Lorens A., Skarżyński P.H.: Electro-Natural Stimulation (ENS) in Partial Deafness Treatment: a case study. Journal of Hearing Science, 2014; 4(4): CS67-71.
16) Skarżyński H., Lorens A., Dziendziel B., Skarżyński P.H.: Expanding pediatric cochlear implant candidacy: A case study of electro-natural stimulation (ENS) in partial deafness treatment, Int J Pediatr Otorhinolaryngol. 2015 Nov;79(11):1896-900.
17) von Ilberg C.A., Baumann U., Kiefer J., Tillein J., Adunka O.F.: Electric-acoustic stimulation of the auditory system: a review of the first decade, Audiol Neurootol. 2011;16 Suppl 2:1-30.
18) Gantz B., Eppsteiner R., Shearer A., Hildebrand M., Deluca A., Ji H., Dunn C., Black-Ziegelbein E., Casavant T., Braun T., Scheetz T., Scherer S., Hansen M., Smith R. Prediction of cochlear implant performance by genetic mutation: the spiral ganglion hypothesis, Hear Res. 2012 Oct;292(1-2):51-8.
19) Prentiss S., Sykes K., Staecker H., Partial deafness cochlear implantation at the University of Kansas: techniques and outcomes, J. Am. Acad. Audiol. 2010 Mar;21(3):197-203.
20) Van de Heyning P., Adunka O., Arauz S.L., Atlas M., Baumgartner W.D., Brill S., Bruce I., Buchman C., Caversaccio M., Dillon M., Eikelboom R., Eskilsson G., Gavilan J., Godey B., Green K., Gstoettner W., Hagen R., Han D., Iwasaki S., Kameswaran M., Karltorp E., Kleine Punte A., Kompis M., Kuthubutheen J., Kuzovkov V., Lassaletta L., Li Y., Lorens A., Manikoth M., Martin J., Mlynski R., Mueller J., O?Driscoll M., Parnes L., Pillsbury H., Prentiss S., Pulibalathingal S., Raine C.H., Rajan G., Rajeswaran R., Riechelmann H., Rivas A., Rivas J.A., Senn P., Skarzynski P.H., Sprinzl G., Staecker H., Stephan K., Sugarova S., Usami S.I., Wolf-Magele A., Yanov Y., Zernotti M.E., Zimmerman K., Zorowka P., Skarzynski H., Standards of practice in the field of hearing implants, Cochlear Implants Int. 2013 Jun;14 Suppl 2:S1-5.
21) Briggs R.J.: Future technology in cochlear implants: assessing the benefit, Cochlear Implants Int. 2011 May;12 Suppl 1:S22-5.
22) Mertens G., De Bodt M., Van de Heyning P.: Cochlear implantation as a long-term treatment for ipsilateral incapacitating tinnitus in subjects with unilateral hearing loss up to 10 years, Hear Res. 2016 Jan;331:1-6.
23) Nakagawa T., Yamamoto M., Kumakawa K., Usami S.I., Hato N., Tabuchi K., Takahashi M., Fujiwara K., Sasaki A., Komune S., Yamamoto N., Hiraumi H., Sakamoto T., Shimizu A., Ito J., Prognostic impact of salvage treatment on hearing recovery in patients with sudden sensorineural hearing loss refractory to systemic corticosteroids: A retrospective observational study, Auris Nasus Larynx. 2015 Dec 28.
24) Skarżyński H., van de Heyning P., DeMin H., Li Y., Bo L., Caversaccio M., Rivas J., A., Raine Ch., Arauz S., Zernotti M., Manoj M., Kameswaran M., Sprinzl G., Zorowka P., Staecker H., Parnes L., Gavilan J., Lassaletta L., Green K., – Usami S., Muelle J., Atlas M., Rajan G., Godey B., Karltorp E., Yanov Y., Kuzovkov V., Adunka O., Buchman C., Baumgartner W.D., Gstoettner W., Hagen R., Skarżyński P.H., Lorens A.: Hearing Preservation Classification, Journal of Hearing Science? 2012; 2(2):SR95-96
25) Skarżyński H., van de Heyning P., Agrawal S., Arauz S. L., Atlas M., Baumgartner W., Caversaccio M., de Bodt M., Gavilan J., Godey B., Green K., Gstoettner W., Hagen R., Han DM., Kameswaran M., Karltorp E., Kompis M., Kuzovkov V., Lassaletta L., Levevre F., Li Y., Manikoth M., Martin J., Mlynski R., Mueller J., O?Driscoll M., Parnes L., Prentiss S., Pulibalathingal S., Raine C. H., Rajan G., Rajeswaran R., J. Rivas A., Rivas A., Skarżyński P. H., Sprinzl G., Staecker H., Stephan K., Usami S., Yanov Y., Zernotti M. E., Zimmermann K., Lorens A., Mertens G.: Towards a consensus on a hearing preservation classification system, Acta Oto-Laryngologica 2013; 133 (Suppl 564): 3-13
26) Erixon E., Rask-Andersen H.: Hearing and Patient Satisfaction Among 19 Patients Who Received Implants Intended for Hybrid Hearing: A Two-Year Follow-Up., Ear Hear. 2015 Sep-Oct;36(5):e271-8.
27) Guimares et al.: Hearing preservation and cochlear implants according to inner ear approach, Braz. J. Otorhinolaryngol. vol.81 no.2
28) Beats of Cochlea, 1st International Music Festival for Children, Youths and Adults with Hearing Disorders, Festival Book, 2015
