Więcej

    Medycyna nuklearna

     

    Najnowsze informacje o XXI Gali Nagród Złoty OTIS

    Jedną z podstawowych specjalizacji lekarskich jest medycyna nuklearna. Jest to dziedzina zajmująca się bezpieczną diagnostyką i leczeniem z wykorzystaniem otwartych źródeł promieniowania.

    Aby odróżnić diagnostykę radiologiczną od badań obrazowych medycyny nuklearnej należy wskazać dwie zasadnicze różnice. Po pierwsze ? badania medycyny nuklearnej są ukierunkowane na wykazanie stanu funkcjonowania, metabolizmu narządu, a badania radiologiczne służą głównie ukazaniu anatomicznych szczegółów budowy narządów. Po drugie ? różni je źródło promieniowania. W radiologii używamy lampy rentgenowskiej, w medycynie nuklearnej to pacjent po podaniu izotopu jest źródłem promieniowania. Mowa tu o badaniach klasycznych medycyny nuklearnej, gdyż nowoczesne urządzenia hybrydowe potrafią łączyć badanie medycyny nuklearnej z obrazowaniem radiologicznym, uzyskując badania fuzyjne (np. PET-CT, SPECT-CT).

    Scyntygrafia w diagnostyce

    Podstawowym badaniem obrazowym medycyny nuklearnej jest scyntygrafia. Metoda ta polega na podaniu pacjentowi radiofarmaceutyku ? związku chemicznego, zawierającego w swojej cząstce radioizotop, a następnie dokonaniu rejestracji rozmieszczenia i poziomu radioaktywności uprzednio podanej substancji w ciele pacjenta. Urządzeniem wykorzystywanym w tym celu jest gammakamera.

    Najczęściej przeprowadzanym badaniem tego rodzaju jest badanie scyntygraficzne kośćca. Badanie takie ukazuje aktywność metaboliczną w obrębie całego szkieletu. Badanie scyntygraficzne układu kostnego jest podstawą wykluczenia lub potwierdzenia przerzutów nowotworowych do kości w schorzeniach onkologicznych. Innymi jednostkami chorobowymi, w których procedura ta ma zastosowanie, są: nowotwory pierwotne kości, nowotwory łagodne kości ? jak kostniak, włókniak kostniejący, wyrośla kostne. W ortopedii natomiast ? diagnostyka zapaleń, zakażeń kości (zwłaszcza wieloogniskowych), martwice niedokrwienne (choroba Perthes?a i inne, zarówno u młodzieży, jak i ludzi dorosłych).

    rozsiew
    Scyntygrafia trójfazowa kośćca

    W przypadku podejrzenia obluzowania lub zakażenia endoprotezy, m.in. stawu biodrowego, kolanowego, ramiennego, a także w zastosowaniach onkologicznych, chcąc uzyskać dodatkowe informacje na temat unaczynienia zmiany, stosujemy odmianę tego badania, zwaną scyntygrafią trójfazową kośćca. Wyróżniamy następujące fazy badania:

    1. Fazę naczyniową. Aby uzyskać właściwy obraz, radiofarmaceutyk podaje się choremu ułożonemu do badania pod gammakamerą i natychmiast rozpoczyna się akwizycje danych z badania (czas trwania tej części badania wynosi 60 sekund). Faza ta pozwala zidentyfikować wzmożone ukrwienie, które może sugerować zakażenie wokół wszczepionej endoprotezy. Nowotworowe guzy pierwotne również charakteryzują się patologicznym ukrwieniem wynikającym z procesu nowotworzenia się naczyń.

    2. Fazę tkankową. Faza ta trwa od 3 do 5 minut i pozwala na ocenę objętości krwi w określonym obszarze.

    3. Fazę metaboliczną. Po około 3 godzinach od podania radiofarmaceutyku wykonuje się badanie całego ciała (Whole Body Scan). Proces patologiczny w kośćcu widoczny jest przeważnie jako obszar z podwyższoną aktywnością osteoblastyczną, co skutkuje nagromadzeniem radioznacznika w tym obszarze i obrazem zwiększonego wychwytu.

    Scyntygrafia tarczycy

    Można ją wykonywać zarówno za pomocą nadtechnecjanu (99mTc) otrzymywanego z generatora znajdującego się w pracowni izotopowej, jak i za pomocą radioaktywnego jodu 131, uzyskiwanego w reaktorze Maria w Świerku (jedyny w Polsce producent radiojodu).

    Wskazaniem do wykonania scyntygrafii jodowej za pomocą I-131 jest: ocena obecności wola zamostkowego, podejrzenie ektopii tarczycy, kwalifikacja do leczenia radiojodem, poszukiwanie ognisk przerzutowych raka tarczycy (ośrodki onkologiczne zajmujące się leczeniem raka tarczycy).

    Scyntygrafia perfuzyjna serca

    W sposób nieinwazyjny umożliwia określenie rejonów niedokrwienia w obszarze mięśnia sercowego. Badania wykonywane są dla ustalenia wskazań do dalszej diagnostyki inwazyjnej. Scyntygrafia perfuzyjna serca jest cennym narzędziem prognozy i ryzyka wystąpienia zdarzeń sercowych.

    scyntygrafia-perfuzyjna-serca
    PET-CT

    Zasada badania PET-CT opiera się na wykorzystaniu substancji fizjologicznie występujących w ustroju, które znakowane są radionuklidami emitującymi promieniowanie beta plus. Najczęściej wykorzystuje się fluorodeoksyglukozę, która z założenia powinna skumulować się w zmianach nowotworowych lub zapalnych, gdyż obecny w nich przyspieszony metabolizm pociąga za sobą zwiększony wychwyt glukozy. Na obraz wychwytu nakłada się obraz tomografii komputerowej (badanie niskodawkowe, ze względu na obszar skanowania ? często badanie całego ciała), stąd o badaniu PET-CT mówimy jako o badaniu fuzyjnym, łączącym obie technologie finalnie w jedno badanie. PET-CT znajduje zastosowanie w kardiologii oraz neurologii, ale głównie służy pacjentom onkologicznym.

    Inne badania izotopowe

    Wśród badań tego typu wyróżnia się jeszcze scyntygrafię perfuzyjną płuc ? w diagnostyce zatorowości płucnej, scyntygrafię przytarczyc, limfoscyntygrafię (rak piersi, czerniaki) ? służącą wyznaczeniu węzła wartowniczego przed zabiegiem operacyjnym, badania scyntygrafii nerek, przewodu pokarmowego (np. dla oceny zmian ogniskowych w wątrobie oraz dla lokalizacji krwawień o niejasnym punkcie wyjścia), badanie znakowanymi leukocytami ? poszukiwanie ognisk zapalnych.

    Terapie izotopowe ? choroby tarczycy

    Wykorzystując moc destrukcji, jaką niesie ze sobą promieniowanie, można stwierdzić, że może być ono użyte do niszczenia patologicznych tkanek i narządów. Na przykład w leczeniu tarczycy.

    Leczenie jodem 131 ma wieloletnią historię. W Polsce po raz pierwszy zostało zastosowane w 1957 roku. W terapii tej wykorzystujemy zjawisko naturalnego gromadzenie przez tkankę tarczycową jodu. Jod radioaktywny 131, emitujący promieniowanie beta minus i gamma, ma dzięki temu możliwość niszczenia patologicznej tkanki tarczycowej (głównie promieniowanie beta minus). Kumulacja izotopu w tarczycy pozwala na napromieniowanie gruczołu tarczowego dawką 300 do 400 razy większą niż pozostałych tkanek organizmu. Wskazania do podania I-131 w celach terapeutycznych, w łagodnych chorobach tarczycy, obejmują: wole guzkowe nadczynne, chorobę Graves-Basedowa, duże wole nietoksyczne w przypadku przeciwskazań do wycięcia operacyjnego. Leczenie radiojodem sprawia, że zmniejszają się wymiary wola, a co za tym idzie ? potencjalny ucisk na narządy sąsiadujące.

    W onkologii terapia I-131 jest podstawową metodą leczenia uzupełniającego u pacjentów po zabiegu operacyjnym z rozpoznaniem raka zróżnicowanego tarczycy.
    Izotop jest podawany w postaci żelatynowej kapsułki, nie różniącej się specjalnie od leków przyjmowanych na co dzień. Bezwzględnymi przeciwwskazaniami do zastosowania leczenia I-131 są ciąża i karmienie piersią.

    Leczenie stawów z wykorzystaniem radioizotopów

    Skuteczną i małoinwazyjną metodą leczenia przerostu błony maziowej jest radiosynowiorteza. Różnorodne schorzenia, głównie z grupy chorób reumatycznych, mogą cechować się przerostem błony maziowej, a w konsekwencji skutkować wielokrotnym zwiększeniem produkcji mazi stawowej i pojawianiem się wysięków wewnątrzstawowych. Dodatkowo już sama istota tych chorób powoduje stan zapalny w zajętym chorobowo stawie. W celu ograniczenia produkcji nadmiernych ilości płynu stawowego można dokonać celowego zniszczenia pogrubiałej błony maziowej. W takim wypadku podaje się izotopy, takie jak Itr 90, Ren 186 lub Erb 169 ? o wyborze decyduje wielkość stawu, do którego nastąpi iniekcja.

    Aktywność i typ izotopu muszą zostać tak dobrane, aby skutecznie zmniejszyć grubość błony maziowej, jednocześnie nie uszkadzając chrząstki stawowej. Przez 48 godzin po leczeniu pacjent nie powinien obciążać stawu poddanego terapii. Ta forma leczenia ma udokumentowane korzystne efekty, i u większości pacjentów można spodziewać się poprawy, zarówno w zakresie redukcji dolegliwości bólowych, jak i zahamowania wysięków stawowych. Do leczenia tą metodą można również kierować pacjentów z artropatią zwyrodnieniową i pourazową, wysiękową oraz w przypadku hemofilii.

    Inne terapie izotopowe to m.in. paliatywne leczenie pacjentów z przerzutami do kości, radioimmunoterapia chłoniaków, leczenie pierwotnych lub przerzutowych guzów wątroby. Nowoczesne terapie izotopowe stosowane są w przypadku nowotworów neuroendokrynnych, gdzie w terapii celowanej do analogu somatostatyny przyłączony jest izotop promieniotwórczy.

    Wszystkie opisane w artykule badania i terapie są finansowane z środków NFZ (niektóre rzadkie metody leczenia w formule ?za zgodą płatnika?). Wyżej wymienione procedury stanowią jedynie ułamek możliwości, jakie daje pacjentom współczesna medycyna nuklearna. ▫

     

    Olgierd Chrabański
    Olgierd Chrabański
    Doktorant katedry i zakładu radiologii lekarskiej i radiodiagnostyki Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach, Lekarz w Zakładzie Medycyny Nuklearnej Clinica Medica

    Więcej od autora

    Chcesz być na bieżąco z informacjami ze świata medycyny?

    Zaprenumeruj bezpłatnie ŚWIAT LEKARZA 3D