Rozmowa z prof. dr hab. n. med. Magdaleną Czarnecką-Operacz, kierownikiem Ośrodka Diagnostyki Chorób Alergicznych Katedry i Kliniki Dermatologii UM w Poznaniu. Pytamy o objawy i leczenie pokrzywki.
Czy przyczyną pokrzywki zawsze jest alergia?
Pokrzywka ostra bardzo często jest wywołana reakcją alergiczną. W przypadku pokrzywki przewlekłej z reguły przyczyny są niealergiczne, a nawet jeśli jest jakiś aspekt alergii, to są też inne przyczyny, np. fizykalne (nietolerancja ucisku, niskich lub wysokich temperatur, wibracji itd.), obecność ognisk utajonego zakażenia, choroby rozmaitych narządów wewnętrznych.
Czy objawy pokrzywki alergicznej można łatwo odróżnić od innych zmian alergicznych?
Pokrzywka ma bardzo charakterystyczne objawy. Zmiany skórne pojawiają się bardzo szybko po kontakcie z uczulającym alergenem lub innym czynnikiem sprawczym (od kilku sekund do kilku minut). Zmiany skórne są bardzo charakterystyczne, to tzw. bąble pokrzywkowe: wykwity obrzękowe, o różnym kształcie i rozmiarze, które można porównać z odczynem skórnym po kontakcie z pokrzywą. Są silnie swędzące i piekące, mają zabarwienie od białoróżowego po wiśniowy. Mogą obejmować nawet rozległe powierzchnie ciała. Morfologia bąbla pokrzywkowego jest bardzo charakterystyczna i bardzo trudno pomylić go z innym wykwitem skórnym.
Zmianom pokrzywkowym mogą towarzyszyć objawy obrzęku naczynioruchowego. Proces chorobowy obejmuje wtedy głębsze warstwy naskórka i skórę właściwą, a pacjent odczuwa raczej ból i rozpieranie niż świąd i pieczenie skóry.
Jakie alergeny najczęściej powodują pokrzywkę?
Pokrzywkę ostrą najczęściej powodują pokarmy (orzeszki ziemne, owoce morza, inne owoce, w tym cytrusowe i tropikalne, warzywa, sery, zwłaszcza pleśniowe) oraz leki. Czasem alergia pokarmowa ujawnia się w momencie połączenia kilku pokarmów, np. serów pleśniowych z czerwonym winem, co ma wpływ na spowolnienie metabolizmu histaminy. W niektórych przypadkach pokrzywka pojawia się po spożyciu pokarmu, po którym następuje wysiłek fizyczny.
Pyłki roślin również mogą powodować pokrzywkę, jednak mechanizm jest tu bardziej skomplikowany. Może to być reakcja krzyżowa: np. u osoby uczulonej na brzozę objawy alergii występują po spożyciu jabłka. Istnieje też pokrzywka kontaktowa, pojawiająca się np. po kontakcie skóry z pyłkami traw czy zbóż. W okresie letnim występują też objawy alergii po użądleniu przez owady błonkoskrzydłe: osy, pszczoły, komary, mrówki itd. Mogą pojawiać się wówczas typowe bąble pokrzywkowe i towarzyszące im objawy obrzęku naczynioruchowego, a nawet anafilaksji układowej zagrażającej życiu pacjenta.
Jakie leki stosuje się w przypadku pokrzywki?
Pokrzywka to jednostka chorobowa, w której leczeniu stosuje się głównie leki przeciwhistaminowe, co jest w pełni logiczne. Uznaje się bowiem, że podstawowym mediatorem reakcji pokrzywkowej jest histamina. Obecnie leków tych jest wiele, i są one coraz nowocześniejsze. Mają działanie nie tylko przeciwhistaminowe, ale też przeciwzapalne, gdyż okazuje się, że reakcja alergiczna jest reakcją zapalną. Dlatego nowoczesne leki przeciwhistaminowe oprócz hamowania działania histaminy, hamują też działanie innych mediatorów odpowiedzialnych za rozwój reakcji zapalnych.
Nowe leki przeciwhistaminowe, leki II generacji, są pozbawione takich działań niepożądanych, m.in. jak wpływ na centralny układ nerwowy, szpik kostny czy wątrobę. Nie są też metabolizowane przez niektóre enzymy wątrobowe, co w istotnym stopniu ogranicza ich stosowanie w terapii chorób takich, jak pokrzywka przewlekła.
W przypadku ostrej pokrzywki podstawą są oczywiście leki przeciwhistaminowe. Najczęściej są one w pełni skuteczne. W przypadku nietypowych pokrzywek przewlekłych często lek przeciwhistaminowy nie wystarcza, dlatego zaleca się zwiększenie jego dawki, dodanie leku antyleukotrienowego, leku immunosupresyjnego, a czasem także bardzo złożonych leków przeciwzapalnych, np. przeciwmalarycznych, sulfonów czy leków biologicznych.
Czy leki przeciwhistaminowe są specjalnie ?dedykowane? pokrzywce?
Z pewnością tak. Spośród nowoczesnych leków przeciwhistaminowych II generacji każdy jest nieco inny i reakcja pacjenta na nie też będzie nieco odmienna. Niektóre z leków mają zdolność blokowania rekcji zależnych nie tylko od histaminy, ale też od innych mediatorów, takich jak PAF (czynnik aktywujący płytki), a niektóre mają ewidentnie udokumentowane działanie przeciwzapalne: hamują cytokiny prozapalne, jak interleukina 6 lub interleukina 8.
Wybór leków przeciwhistaminowych jest dosyć duży, zwykle zaleca się stosowanie leku przez dwa tygodnie, zwiększenie dawki (nawet czterokrotnie). Jeśli nie widać efektów, to lek przeciwhistaminowy II generacji można zmienić na inny z tej samej grupy, ponieważ jest możliwość pozytywnej reakcji na inny preparat, który należy do tej samej grupy nowoczesnych leków przeciwhistaminowych.
Leczenie pokrzywki często jest długotrwałe?
Wszystko zależy od rodzaju pokrzywki oraz od tego, czy uda się stwierdzić, jaka jest jej przyczyna. Na pewno konieczne jest wyeliminowanie uczulającego pokarmu, unikanie uczulających lub prowokujących objawy alergenów, zmiana uczulającego leku na inny. Niestety, okazało się, że histamina jest jednym z wielu mediatorów zapalnych pokrzywki i dlatego konieczne jest stosowanie alternatywnych metod leczenia tej choroby. Warto pamiętać, że oprócz klasycznych alergenów mamy cały szereg czynników wyzwalających pokrzywkę, np. infekcja, zakażenie pasożytnicze, stres, dodatki pokarmowe, jak barwniki, konserwanty czy leki. Nie są one przyczynami choroby, lecz wyzwalaczami objawów klinicznych. Wbrew temu, co się wydaje, pokrzywka nie jest łatwą do leczenia jednostką chorobową.
