Więcej

    Samobójstwa w populacji rozwojowej

     

    Najnowsze informacje o XXI Gali Nagród Złoty OTIS

    Samobójstwa stanowią jedną z głównych przyczyn zgonów w przedziale wieku 15-24 lat. U dzieci przed 10 r.ż. jest niewielkie ryzyko samobójstwa, ale granica wieku pacjentów hospitalizowanych z powodu prób samobójczych obniża się.

    Myśli samobójcze, tzw. myśli ?S?, to fantazje, przemyślenia na temat samobójstwa oraz życzenia i impulsy jego podjęcia. Natomiast próba samobójcza ? próba ?S? ? to działania podejmowane bez pomocy osób trzecich, której intencją jest pozbawienie życia jednostki.

    Samobójstwa w wieku rozwojowym

    Wśród przyczyn samobójstwa wymienia się: stres i podatność. Stres trzeba rozumieć w kategoriach patologii rodziny, śmierci kogoś bliskiego, doznania przemocy, przestępczości, problemów szkolnych, samotności, choroby fizycznej lub psychicznej. Natomiast podatność jest rozumiana jako czynniki biologiczne i osobowościowe (impulsywność, agresywność).

    Można wymienić następujące rodzaje samobójstw: altruistyczne, egoistyczne, anomiczne. Altruistyczne, w rozumieniu samobójcy, są popełniane z chęci odebrania sobie życia dla dobra społeczeństwa. O egoistycznych można mówić w sytuacjach skłócenia ze społeczeństwem bądź z najbliższą rodziną. Anomiczne ujawniają się w nagłych sytuacjach kryzysowych, jako przejaw zakłócenia i rozregulowania ładu społecznego.

    Samobójstwo stanowi jedną z głównych przyczyn zgonów w przedziale wieku 15-24 lat. Przed 10 r.ż. jest niewielkie ryzyko samobójstwa, ale granica wieku pacjentów hospitalizowanych z powodu prób samobójczych obniża się. Próby samobójcze u młodocianych zdarzają się 10 razy częściej niż samobójstwa dokonane. U pacjentów z depresją wskaźnik samobójstw jest 20 razy wyższy niż w populacji generalnej. W 1/3 krajów na świecie samobójstwo jest jedną z pierwszych przyczyn śmierci osób poniżej 15. roku życia.

    Samouszkodzenia

    Samouszkodzenie może rozwinąć się jako jedyna alternatywa z powodu przeświadczenia, że wobec doświadczenia traumatyzującego nie uda się przetrwać. Tego typu przeżycia (głównie maltretowanie) budzą w jednostce poczucie niskiej wartości oraz uczucie nienawiści wobec siebie, wstydu i winy, które z kolei mogą prowadzić do wystąpienia tendencji autodestrukcyjnych. Samouszkodzenia pełnią różne role: regulują napięcie i lęk, pozwalają radzić sobie z gniewem, dają możliwość unikania ? w postaci zogniskowania bólu w celu zapanowania nad nim. Dają także wzmożenie poczucia autonomii i kontroli rzeczywistości, są okazją do zaopiekowania się sobą, demonstrowania lub wyrażania wobec siebie własnych doświadczeń, ponownego przeżywania urazu, oczyszczania, jak również karania siebie, prześladowcy i innych osób.

    Samouszkodzenie to akt polegający na celowym zadawaniu sobie bólu, ewentualnie ranieniu swojego ciała, pozbawiony jednakże intencji samobójczej. Najczęstsze formy samouszkodzeń to: nacinanie skóry ramion i dłoni, niekiedy nóg, rzadziej twarzy, torsu, piersi czy nawet genitaliów. Zdarzają się również poparzenia wodą, parą wodną lub substancjami chemicznymi, zadawanie ciosów lub obijanie o ściany. Część osób każdorazowo uszkadza się w inny sposób w zależności od stanu uczuć lub dostępnych środków. Inne sposoby zadawania sobie ran to: drapanie, nakłuwanie, gryzienie, pocieranie, wprowadzanie pod skórę lub otwory ciała ostrych przedmiotów. O samouszkodzeniach można mówić również w kontekście innych zachowań szkodliwych dla zdrowia. Wśród nich wymienia się np. zaburzenia pozorowane (np. zespół Münchhausena, symulowana choroba, wielokrotne zabiegi chirurgiczne), zachowania autodestrukcyjne (np. zaburzenia łaknienia, nadużywanie substancji, ryzykowne zachowania seksualne), samookaleczenia (np. nacinanie, drapanie, przyżeganie, obijanie, uderzanie), samoniszczenie (np. parasamobójstwo, przedawkowanie środków trujących), ?udoskonalanie ciała? (np. operacje kosmetyczne, tatuowanie, zakładanie kolczyków, wybielanie skóry), inne marginalne zachowania samouszkadzające (np. palenie papierosów, ryzykowna jazda samochodem, pracoholizm, uprawianie niebezpiecznych sportów).

    Udoskonalanie czy samouszkadzanie?

    Społeczeństwo akceptuje pewne zachowania, które są ukierunkowane na umożliwienie jednostce osiągnięcia jakiegoś ideału. To np. operacje kosmetyczne, zakładanie kolczyków (body piercing), usuwanie owłosienia.

    Ale są też takie zachowania, które umożliwiają wyrażenie sprzeciwu wobec konwencji społecznej, szokowanie innych, zaznaczenie przynależności do pewnej grupy społecznej. W tych działaniach chodzi bardziej o związany z nimi przekaz niż o sam akt uszkadzania. Przekaz ten może mieć związek z bólem, wytrzymałością lub odwagą albo nienawiścią do siebie lub dumą. Podobieństwo pomiędzy samouszkodzeniem a zachowaniami ?udoskonalającymi? polega na tym, iż ich nieodzownym składnikiem i podstawowym założeniem jest przekonanie, że jeżeli nie modyfikuje się własnego ciała, nie nadaje się do niczego.

    Samookaleczanie wykazuje podobieństwo do zachowań autodestrukcyjnych, takich jak: zaburzenia łaknienia, nadużywanie alkoholu, przyjmowanie narkotyków, ryzykowne zachowania seksualne, wielokrotne zabiegi chirurgiczne. Ross i McKay (1979) rozróżniają bezpośrednie i pośrednie zachowania samouszkadzające. W bezpośrednich zachowaniach samouszkadzających związek pomiędzy zachowaniem a jego konsekwencją jest bezsporny i ścisły. Natomiast w pośrednich związek ten jest odległy (np. zaburzenia jedzenia), przy czym wymiotowanie to bezpośrednia forma zachowania samouszkadzającego. Favazza i Rosenthal (1993) donoszą, że według ich pacjentów ze złożonym zespołem autodestrukcyjnych zachowań impulsywnych nadużywanie alkoholu jest najłatwiejsze do przezwyciężenia, a samookaleczenie najtrudniejsze. Fakt ten mogą tłumaczyć dwa czynniki: bardzo trudno żyć bez samookaleczenia oraz samookaleczenie może wydawać się najłagodniejszym ze środków dostępnych jednostce chcącej poradzić sobie w życiu.

    Zachowania niesamobójcze

    Kryteria zachowań niesamobójczych w DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) przedstawiają się następująco. W ciągu ostatniego roku przez pięć lub więcej dni osoba dokonuje zamierzonych, powierzchownych samouszkodzeń w celu sprowokowania krwawienia, stłuczenia, bólu (np. poprzez cięcie, uderzanie), z oczekiwaniem, że doprowadzi to jedynie do łagodnego czy umiarkowanego fizycznego obrażenia (bez intencji samobójczych). Powodem mogą być: negatywne emocje, chęć rozwiązania trudności interpersonalnych, wyzwolenie pozytywnych odczuć.

    Należy pamiętać jednak, że doświadczanie następstw niesamobójczych samouszkodzeń już w trakcie aktu lub tuż po nim może utrwalić wzorzec ?uzależnienia? od owych samouszkodzeń. Jeżeli występują różne metody dokonania samouszkodzenia niesamobójczego, to należy rozważyć głębszą psychopatologię tych zachowań, jak również wyższe ryzyko zarówno powtórnych samouszkodzeń lub rozwój innych zaburzeń psychicznych.

    Taka sytuacja związana jest z kilkoma problemami. Mogą to być interpersonalne trudności czy negatywne emocje, myśli, np. depresja, lęk, napięcie, agresja, samokrytycyzm. Takie stany zdarzają się często przed samym aktem samookaleczenia. Często pojawia się też myślenie o tym, nawet jeśli jeszcze nie są podejmowane działania.

    Jak zapobiec samobójstwom?

    Do werbalnych oznak ostrzegawczych o samobójstwie zalicza się wypowiedzi dotyczące bezsensu życia, mogą być one związane ze śmiercią bliskiej osoby, z życiem pozagrobowym. Pozawerbalne oznaki ostrzegawcze to rozdawanie ulubionych czy cennych rzeczy. Samobójstwo może być traktowane też jako ucieczka przed niemożnością rozwiązania sytuacji konfliktowej, jako samoukaranie czy jako niemożność spełnienia pragnień rodziców przeżywanych jako własnych.

    Samobójstwom można zapobiec na kilku poziomach. Profilaktyka pierwszorzędowa, powszechna w zakresie promowania zdrowia publicznego, to promowanie programów edukacyjnych, pogłębianie wiedzy na temat przyczyn samobójstw i zmiana nastawienia do osób podejmujących próby samobójcze, wpływ na media. Profilaktyka drugorzędowa ? w zakresie opieki zdrowotnej, nieswoista, pośrednia ? to poprawa diagnostyki zaburzeń psychicznych, dostępności leczenia, docieranie do osób zagrożonych przez screening w grupach ryzyka. Jest to strategia adresowana do jednostki. Profilaktyka trzeciorzędowa ? bezpośrednia, w zakresie interwencji swoistych ? to usuwanie czynników bezpośrednio zagrażających samobójstwem, np. leków po celowym zatruciu, wdrożenie odpowiedniej terapii u osoby po próbie samobójczej, z utrzymującym się dużym ryzykiem ponowienia próby.

    [notification type=”information” title=”Kryteria diagnostyczne prób samobójczych”]

    • w okresie 24 miesięcy podjęcie jednej próby samobójczej (czas zapoczątkowania próby samobójczej to moment, kiedy zachowanie ma miejsce i jest wdrażana metoda)
    • nie spełnia kryteriów zachowania niesamobójczego
    • nie dotyczy myśli ?S? i działań przygotowawczych
    • akt nie jest podejmowany w stanie delirium czy zaburzeń świadomości
    • akt nie jest podjęty z powodów politycznych lub religijnych Ocena intencji jest wyzwaniem klinicznym, zmiana decyzji wyklucza rozpoznanie.

    [/notification]

    Przedstawione powyżej trzy poziomy prewencji samobójstwa można wizualizować w postaci piramidy, której podstawę stanowi zdrowie publiczne i czynniki stresotwórcze. Zalicza się do nich: bezrobocie, bezdomność, utratę kogoś bliskiego. Należy wspomnieć również o  tzw. efektcie młodego Wertera, portertowania, ?śniegowej kuli?, czyli naśladownictwie ? zostało to udokumentowane w wielu badaniach. Dlatego nie wolno mówić o metodach samobójstwa, np. w środkach masowego przekazu. Niemówienie o metodach samobójstwa to jedna z metod zapobiegania samobójstwom.

    Zachowania ryzykowne wśród młodzieży

    W szkołach średnich w 11 krajach Europy (Polska w nich nie uczestniczyła), przeprowadzano badania SEYLE: randomizowane, kontrolowane, kwestionariuszowe. Dotyczyły promocji zdrowia psychicznego, jak również interwencji w zakresie prewencji samobójstw. Przedmiotem analizy były zachowania ryzykowne młodzieży, takie jak: nadużywanie alkoholu, nielegalnych substancji, internetu, telewizji, gier komputerowych, ciężki nikotynizm, niedobór snu, nadwaga lub niedowaga, wagary. Badaniem objęto 12 313 uczniów, średnia wieku wynosiła 14,9 lat (+/-0,9 lat), 44,8 proc. stanowili chłopcy, a 55,25 proc. ? dziewczęta.

    Szczególną uwagę zwróciły następujące zachowania ryzykowne (częstość występowania powyżej 10 proc. badanej populacji): palenie więcej niż 5 papierosów dziennie ? 10,7 proc.; mała ilość snu (6 lub mniej godzin dziennie) ? 15,5 proc.; nadmierne korzystanie z mediów (TV, gry komputerowe, internet bez związku z aktywnością szkolną ? 5 lub więcej godzin dziennie) ? 10,1 proc. Skrócona ilość snu, głównie u dziewcząt, korelowała w sposób istotny z myślami samobójczymi, problemami emocjonalnymi, nadaktywnością, problemowymi zachowaniami, konfliktami rówieśniczymi (Balazs i wsp. 2013, Carli i wsp. 2014; za: Gmitrowicz 2015).

    Więcej od autora

    Chcesz być na bieżąco z informacjami ze świata medycyny?

    Zaprenumeruj bezpłatnie ŚWIAT LEKARZA 3D