Więcej

    Wiktor Feliks Szokalski

     

    Najnowsze informacje o XXI Gali Nagród Złoty OTIS

    Wiktor Feliks Szokalski opracował m.in. polskie fachowe słownictwo okulistyczne, zmodernizował Instytut Oftalmiczny. Lecząc pacjentów, nie zaniedbał także pracy naukowej. Nie bez powodu jest uznawany za ojca polskiej okulistyki.

    Wiktor Feliks Szokalski (1811?1891) był lekarzem, naukowcem i społecznikiem, wybitnym przedstawicielem swojego pokolenia. Urodził się 15 grudnia 1811 roku w Warszawie. Edukację, którą rozpoczął w Szkole Pijarów, kontynuował w Liceum Warszawskim. W 1828 roku rozpoczął studia medyczne na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego, ale przerwał je na początku trzeciego roku z powodu wybuchu powstania listopadowego.

    W czasie powstania Szokalski pracował w polowej służbie medycznej; wziął czynny udział w walce pod Królikarnią. Tam, w ogniu walki, przeprowadził swój pierwszy zabieg, podwiązując rannemu żołnierzowi uszkodzoną tętnicę udową. Za ten bohaterski czyn został odznaczony krzyżem Virtuti Militari.

    Po upadku powstania listopadowego Wiktor Szokalski, dowiedziawszy się o zamknięciu Uniwersytetu Warszawskiego, podjął decyzję o emigracji w celu ukończenia rozpoczętych studiów medycznych.

    Na emigracji

    W Niemczech na Uniwersytecie w Giessen rozpoczął naukę na kursach medycznych i tam w 1834 roku przystąpił do końcowego egzaminu. Trzy lata później Szokalski opuścił Niemcy i zamieszkał w Paryżu, gdzie został zmuszony do ponownego podjęcia czteroletnich studiów w Szkole Lekarskiej Paryskiej.

    W Paryżu Szokalski zawarł znajomość z Juliuszem Siechelem, sławnym okulistą, Niemcem z Frankfurtu, który miał lecznicę przy Place de l?Ecole de Médicine. Siechel zaproponował Polakowi pracę we własnej klinice, i to właśnie wtedy Szokalski zainteresował się okulistyką. Z czasem zainteresowanie przerodziło się w pasję, którą miał zamiar w przyszłości wykorzystać dla dobra kraju i ?stać się poniekąd ojcem oftalmologji krajowej?.

    Praca charytatywna

    Dzięki matce i jej kontaktom Szokalski został przedstawiony księciu Adamowi Czartoryskiemu i od tego czasu zaczął pomagać w działalności na rzecz środowiska emigrantów. Pracował niemalże we wszystkich instytucjach społecznych: sprawował opiekę lekarską w Szkole Batignolskiej (uczyły się w niej dzieci emigrantów popowstaniowych), udzielał bezpłatnych porad w przytulisku dla dzieci, w Stowarzyszeniu Dam Polskich, Kasie Zjednoczenia. Został także lekarzem Zakładu Wychowania Polek na Emigracji, który powstał z inicjatywy księżnej Czartoryskiej. Mieścił się on w Hotelu Lambert, a ochmistrzynią została tam matka Szokalskiego i pełniła tę funkcję przez 10 lat. Wiktor Szokalski otrzymał również zaszczytną, ale niedochodową funkcję. Był lekarzem Dobroczynności VII Okręgu Miasta Paryża.

    Na polecenie ks. Czartoryskiego Szokalski wyjeżdżał również na misje polityczne do Niemiec. Z jego inicjatywy powstało w Paryżu Towarzystwo Lekarzy Niemieckich, którego członkowie spotykali się, aby dyskutować i wymieniać doświadczenia z zakresu różnych dziedzin medycyny. Wszystkie wymienione funkcje, z wyjątkiem pracy w klinice Siechela, były charytatywne i Szokalski wykonywał je za darmo.

    Praca naukowa

    Po zdobyciu uprawnień (w 1839 roku zdał ostatnie egzaminy i przystąpił do drugiego w swoim życiu doktoratu) Szokalski zapisał się do Towarzystwa Medyko-Praktycznego oraz do Kasy Wzajemnego Wsparcia Paryskich Lekarzy.

    Mimo licznych zajęć z pacjentami, medyk nie zaniedbywał pracy naukowej. Stale prowadził obserwacje, wyciągał wnioski i publikował je. Często inspirację stanowiły zdarzenia codzienne, np. do trwających prawie dwa lata badań nad daltonizmem zachęcił go dziwny przypadek, kiedy to udał się do introligatora, aby ten oprawił mu książkę w okładki koloru ?ponsowego?, a w efekcie otrzymał jedną okładkę czerwoną, a drugą zieloną. Rzemieślnik nie widział różnicy między jedną a drugą (?a więc on oceniał te barwy inaczej jak je ocenia świat cały! Ale cóż to takiego? Pytanie to tak mi się głęboko w umysł mój wbiło, żem postanowił je zgłębić?). Efektem było dzieło ?Sur la senstion des couleurs dans l?etat physiologique et pathologique de l?oeil? opublikowane w ?Les Annales d?Oculistique? w Brukseli w 1840 roku.

    Dziesięć lat później Szokalski otrzymał list od rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego prof. Józefa Majera z informacją o ustanowieniu w Krakowie Katedry Oftalmologii. Majer zaproponował kierownictwo Szokalskiemu. Ten zaś nominację przyjął ze wzruszeniem i radością. Wysłał od razu wszystkie stosowne dokumenty łącznie z oryginalnym gotowym traktatem ?O ośrodkach mózgowych funkcji wzrokowej?. Jednak wybór zakwestionował rząd austriacki i kandydaturę Szokalskiego odrzucono. Stanowisko objął Antoni Sławikowski, okulista krajowy ze Lwowa.

    Praca nad podręcznikiem

    Korespondując z rektorem UJ Szokalski dowiedział się o niepowodzeniach naukowych profesora Sławikowskiego, a także o konieczności stworzenia podręcznika okulistyki dla studentów i lekarzy. Niezwłocznie zasiadł do pracy i w ciągu ośmiu miesięcy napisał pierwszą część, która miała być wydana kosztem UJ. Nie doszło jednak do wydania tej książki, co Szokalskiego początkowo bardzo zmartwiło, później jednak był z tego bardzo zadowolony, gdyż, jak sam pisze ?książka moja nosiłaby była na sobie bardzo zacofane piętno?. (Po raz drugi przystąpił do pisania podręcznika okulistyki wiele lat później, w czasie pracy na Uniwersytecie Warszawskim. Praca nad dwutomowym dziełem ?Wykład chorób przyrządu wzrokowego u człowieka? trwała kilka lat. Podręcznik został wydany w 1870 roku w Warszawie).

    Okulistyka polska formalnie wtedy nie istniała. Nie było podręcznika, oprócz innych więc rzeczy Szokalski musiał niejako stworzyć fachowe polskie okulistyczne słownictwo. W Europie okulistyka jako odrębna specjalizacja była na nieporównanie wyższym poziomie. Praktycznie nie obowiązywała już szkoła wiedeńska, a nowy kierunek jeszcze się całkowicie nie wykrystalizował.

    Powrót do kraju

    Matka Szokalskiego w tym czasie stale mieszkała w Paryżu, w Hotelu Lambert. Tam właśnie zaczęła bywać żona ambasadora rosyjskiego w Paryżu, Kisielew, z domu Potocka. Była ona przyjaciółką z czasów młodości księżnej Czartoryskiej i znajomość tę w tajemnicy odnowiono ponownie. Okazało się, że pani Kisielew słyszała o Szokalskim w ambasadzie rosyjskiej i przy okazji wizyty w hotelu zapytała, dlaczego Szokalski nie wraca do kraju. Obiecała mu w razie potrzeby swą pomoc i pośrednictwo. Szokalski po 25 latach emigracji był pełen obaw i wątpliwości. Z jednej strony chciał wracać, z drugiej strony wiedział, że o zgodę na powrót będzie musiał prosić samego Paszkiewicza… Zwyciężyła jednak możliwość zrealizowania marzenia o możliwości przysłużenia się krajowi własną pracą i wiedzą. Poradziwszy się więc Mejera, który do pomysłu powrotu odniósł się z entuzjazmem, postanowił wraz z rodziną wrócić do Polski.

    19 czerwca 1853 roku Szokalski otrzymał zezwolenie na powrót, sprzedał wszystkie swoje ruchomości, spakował dobytek i udał się w podróż. Po powrocie do Polski nie narzekał na brak pacjentów, jednak na przeszkodzie w rozwinięciu praktyki stało to, że musiał znowu, formalnie, po raz trzeci w życiu zdać egzamin przed Radą Lekarską.

    Wkrótce po tym egzaminie zdał inny: przed publicznością warszawską. W Szpitalu Św. Ducha była ociemniała z powodu zaćmy zakonnica, której nie miał kto zoperować. Podjął się tego właśnie Szokalski. Przeprowadzony przez niego zabieg udał się, a on sam stał się sławny w całej Warszawie, jako że podziękowania opublikowano w ?Kurierze?.

    Po załatwieniu spraw formalnych, zdaniu egzaminu w Radzie Lekarskiej Królestwa Polskiego oraz uzyskaniu po raz trzeci stopnia doktora medycyny, Szokalski dostał od hr. Skarbka, Dyrektora Sprawiedliwości i prezesa Głównej Rady Opiekuńczej Instytucji Dobroczynnych propozycję objęcia stanowiska konsultanta Instytutu Oftalmicznego, który był wówczas instytucją bardzo zaniedbaną. Na propozycję tę przystał z radością. Pracę w charakterze konsultanta rozpoczął 20 maja 1854 roku.

    Praca w Instytucie Oftalmicznym

    Szokalski niezwykle poważnie traktował swoje obowiązki. Pierwszego dnia pracy zamieścił w ?Gazecie Policyjnej?, ?Kurierze Warszawskim? i ?Gazecie Codziennej? ogłoszenie informujące o tym, że on jako konsultant codziennie od godz. 8 przyjmuje bezpłatnie chorych na oczy.

    Szokalski postanowił usprawnić system przyjmowania pacjentów Instytutu. Przede wszystkim ze względu na liczbę chorych zdecydował o rozszerzeniu części ambulatoryjnej, łóżka szpitalne przeznaczył tylko dla najciężej chorych lub wymagających leczenia operacyjnego.

    Nowy konsultant zorganizował też rejestrację, gdzie każdy chory miał kartę z wypisanym na niej imieniem, nazwiskiem, zatrudnieniem, miejscem zamieszkania i innymi informacjami. Ponadto z inicjatywy Szokalskiego Rada Opiekuńcza zakupiła soczewki próbne i on sam zajął się doborem szkieł pacjentom. Z usług Szokalskiego korzystali nie tylko, jak pisze on sam, ?najznakomitsi urzędnicy Królestwa?, ale też wiele innych osób. Dowodem może być fakt, iż od początku działalności okulistycznej Szokalskiego w Warszawie gazety codzienne zaprzestały używania do druku większych czcionek, co miały w zwyczaju robić na życzenie czytelników w okresie ?dni dżdżystych i długich wieczorów dla dogodzenia życzeniu wielu osób?, ponieważ warszawiacy zaopatrzeni w okulary po prostu tego nie potrzebowali. Szokalski, śledząc ponadto postępy na świecie w zakresie diagnostyki chorób oczu, polecił miejscowym optykom wykonać kilka oftalmoskopów dla wyposażenia Instytutu.

    5 kwietnia 1856 roku Wiktor Szokalski dostał nominację Kommissyi Rządowey Spraw Wewnętrznych i Duchownych z dn. 25 marca 1856 roku na Lekarza Naczelnego Instytutu Oftalmicznego, przyznającą mu pensję równą połowie dochodów poprzednika.

    Nowa siedziba

    W 1870 roku Instytut Oftalmiczny, który do tej pory egzystował w ciężkich warunkach w pomieszczeniach należących do szpitala Dzieciątka Jezus, przeniósł się do nowego, specjalnie wybudowanego gmachu przy ul. Smolnej 4 w Warszawie. Inicjatorem powstania nowej, doskonale zorganizowanej i wyposażonej siedziby był Wiktor Feliks Szokalski.

    Ambulatorium Instytutu rozpoczęło pracę 13 listopada, a oddział szpitalny od początku stycznia 1871 roku. W 1879 roku obchodzono uroczyście 25-lecie pracy Wiktora Szokalskiego w Instytucie. W czasie tej uroczystości Szokalski otrzymał swój portret otoczony portretami 15 okulistów polskich wykonany przez W. Walkiewicza, z napisem ?Nestorowi Okulistów Polskich w dniu ukończenia 25-letniej służby w Instytucie Oftalmicznym, służby wielce pożytecznej dla chorych braci i nauki ? współcześni koledzy 8 kwietnia 1879?.

    Po śmierci Szokalskiego 6 stycznia 1891 roku naczelnym lekarzem Instytutu w okresie 1891-1913 został jego wieloletni uczeń Bolesław Gepner, później w latach 1913-1923 ? Walenty Kamocki.
    Towarzystwo Lekarskie Warszawskie

    Od początku pobytu w Warszawie, tj. od 1854 roku, Wiktor Szokalski pracował w Towarzystwie Lekarskim Warszawskim. W 1857 roku został jego sekretarzem stałym i funkcję tę pełnił przez 33 lata. Był jednym z najwybitniejszych członków Towarzystwa (zainicjował m.in. budowę jego nowej siedziby).

    Szokalski angażował się także również w sprawę otwartej 1 października 1857 roku Akademii Medyko-Chirurgicznej, mimo że początkowo nie był jej formalnym członkiem.

    Dorobek naukowy

    Wiktor Szokalski był autorem ponad 200 artykułów publikowanych w języku polskim, niemieckim i francuskim. Dotyczyły nie tylko okulistyki, ale również chirurgii, fizjologii, anatomii, historii medycyny.

    W jego dorobku naukowym wśród innych pozycji jest wiele oryginalnych i nowatorskich prac, na które warto zwrócić uwagę. Do szczególnie cennych jego dzieł należy zaliczyć następujące tytuły: ?Sur la sensation des couleurs dans l?etat physiologique et pathologique de l?oeil? (1840), Von den Trübungen der Hornhaut in histologischer Hinsicht mit bezug auf Augenpraxis (1946), ?Fantazyjne objawy zmysłowe? (1861, 1863), ?Wykład chorób przyrządu wzrokowego u człowieka? (1870), ?Początek i rozwój umysłowości w przyrodzie? (1885).

    Szokalski uznawany jest również za jednego z prekursorów w zakresie teorii barw i zjawiska motoryki oka.

    Na wiele lat przed Zygmuntem Freudem ogłosił oryginalną teorię snów, którą przedstawił w pracy ?Fantazyjne objawy zmysłowe?.

    Wiktor Szokalski w dowód uznania za działalność naukową i dydaktyczną został uhonorowany przez Krakowską Akademię Umiejętności i przyjęty do jej grona jako jeden z nielicznych w Królestwie. Szokalski był czynnym członkiem Akademii Umiejętności Wydziału III Matematyczno-Przyrodniczego od 1 maja 1873 roku.

    Uczony zmarł 6 stycznia 1891 roku. Jego pogrzeb był wielką manifestacją ? wybitnego lekarza i społecznika żegnali nie tylko uczniowie i współpracownicy, przedstawiciele towarzystw naukowych i redakcji, ale także ludność Warszawy.

    Szokalski uznawany jest przede wszystkim za ojca polskiej okulistyki, ale jego działalność dotyczyła, jak widać, wielu innych dziedzin, którym oddawał się z nie mniejszym zaangażowaniem.

    tekst dr n. med. Anna Skłodowska, prof. Jerzy Szaflik
    Katedra i Klinika Okulistyki II Wydziału Lekarskiego, Warszawski Uniwersytet Medyczny Kierownik Katedry i Kliniki: prof. dr hab. n. med. Jacek P. Szaflik Samodzielny Publiczny Kliniczny Szpital Okulistyczny w Warszawie Kierownik: prof. dr hab. n. med. Jerzy Szaflik

    Piśmiennictwo:

    1.    Szokalski W.F.: Wspomnienia z przeszłości. Wilno 1914, wyd. A. Wrzosek, t. I
    2.    Szokalski W.F.: Wspomnienia z przeszłości. Wilno 1914, wyd. A. Wrzosek, t. II
    3.    Szokalski W.F.: Wspomnienia z przeszłości. Wilno 1914, wyd. A. Wrzosek, t. III
    4.    Melanowski W.H.: Dzieje Instytutu Oftalmicznego. Warszawa 1948, Tow. Nauk Warsz.
    5.    Szokalski W.F.: Pamiętniki Wiktora Szokalskiego. Warszawa,1928, wyd. R. Wierzbicki, t. III, s. 73.
    6.    Melanowski W.H.: Dzieje Instytutu Oftalmicznego. Warszawa 1948, Tow. Nauk Warsz., s. 130
    7.    Dąbrowska-Trzcińska Z.: Okulistyka Warszawska 1945-1993. Warszawa 1994, Fundacja Walki ze Ślepotą i Rehabilitacji Słabowidzących
    8.    Skłodowska A.: W.F. Szokalski ? życie i działalność naukowa i społeczna. 2010

    Poprzedni artykuł
    Następny artykuł
    Świat Lekarza
    Świat Lekarza
    Świat Lekarza to opiniotwórcze pismo, portal i platforma medialna, skierowana do lekarzy, poruszająca tematykę systemu ochrony zdrowia oraz poszczególnych dziedzin medycyny, m.in. kardiologii, onkologii, pulmonologii, urologii, diabetologii, okulistyki, chorób rzadkich.

    Więcej od autora

    Chcesz być na bieżąco z informacjami ze świata medycyny?

    Zaprenumeruj bezpłatnie ŚWIAT LEKARZA 3D