Niedokrwistość – o problemie przyszłych mam rozmawiamy z dr n. med. Grzegorzem Południewskim, ginekologiem, położnikiem.
Jakie są przyczyny niedokrwistości u kobiet w ciąży?
W okresie ciąży żelazo w dużym stopniu jest wykorzystywane na potrzeby płodu, a są one dość duże: ilość żelaza potrzebnego do budowy łożyska, budowy tkanek płodu wynosi około 1 g. W konsekwencji, zarówno w trakcie ciąży, jak i po porodzie, organizm musi intensywnie gromadzić żelazo.
Deficyt żelaza może być też związany z mechanizmami wewnętrznymi, które w jakiś sposób mogą być upośledzone. U tych pacjentek niedokrwistość występuje jeszcze przed ciążą.
Niedokrwistość może też wynikać z niedoboru żelaza w diecie. Tego rodzaju niedobór w coraz mniejszym stopniu dotyczy krajów wysoko rozwiniętych, do których należy Polska. Nadal jest to problem w krajach Trzeciego Świata ? tam podaż żelaza w diecie jest bardzo mała.
Jak powinna wyglądać prawidłowa dieta w czasie ciąży, aby dostarczyć odpowiedniej ilości żelaza?
Jeżeli nie doszło do uszczuplenia rezerwy żelaza w organizmie, to może to być zwykła dieta z dużą ilością białka, uwzględniająca normalne spożywanie mięsa. Wówczas ryzyko rozwoju niedokrwistości jest bardzo małe. W przypadku, gdy niedobory żelaza pojawiały się przed ciążą lub występowały problemy z wchłanianiem, niedokrwistość w czasie ciąży narasta.
Dobrym źródłem żelaza jest mięso (np. wątróbka), kasza gryczana, zielone warzywa liściaste (np. szpinak), żółtko jaja, suszone owoce (np. morele). Należy pamiętać, że ten pierwiastek lepiej się wchłania z dodatkiem witaminy C, dlatego do porcji mięsa warto zjeść surówkę. Należy zachęcić pacjentki, aby w czasie ciąży zrezygnowały z kawy, czarnej herbaty, napojów typu cola, gdyż utrudniają one wchłanianie żelaza.
Coraz częściej mamy problem z pacjentkami, które stosują diety eliminacyjne, czyli wegetariańskie, wegańskie. Jeśli kobieta decyduje się na taką dietę podczas ciąży, musi zwracać szczególną uwagę na to, co je. Konieczna jest taka dieta, która zapewnia odpowiednią ilość żelaza. Wegetarianki nie mogą zapominać o szpinaku, natce pietruszki, burakach. Ale trzeba pamiętać, że żelazo z warzyw wchłania się nieco trudniej. Niemniej jednak, jeśli wegetarianki prowadzą prawidłową dietę, mogą mieć bardzo dobre wyniki morfologii. Wielu lekarzy uważa, że jeśli pacjentka w ciąży nie je mięsa, to będzie miała problemy. Nie do końca jest to prawda. Pochwalę wegetarianki ? bardzo często są to świadome pacjentki, które wiedzą, co powinny jeść i w jakich ilościach.
Jakie są objawy niedokrwistości?
Aby stwierdzić niedokrwistość najlepiej wykonać morfologię. Dodatkowo warto zrobić badanie ferrytyny
? jest to najczulszy wskaźnik niedoboru żelaza. Dolna granica normy ferrytyny wynosi 12 ?g/l. W czasie ciąży dochodzi do naturalnych procesów rozwadniania krwi, dlatego obserwujemy zmniejszenie parametrów morfologii: liczby krwinek czerwonych, hematokrytu i hemoglobiny, którą od wartości powyżej 11 g/dl, możemy traktować jako prawidłową.
Niedokrwistość dzielimy na lekką, średnią i ciężką. Przy lekkiej niedokrwistości (stężenie hemoglobiny 10-11 g/dl) zazwyczaj pacjentka nie ma żadnych niepokojących objawów. Może być nieco osłabiona, ale tylko wynik badań będzie świadczył o niedokrwistości. Natomiast wynik poniżej 10 g/dl oznacza, że pacjentka może mieć gorsze samopoczucie, problemy z wejściem po schodach, wypadanie włosów, łamanie paznokci. Mogą pojawiać się nawet omdlenia w przypadku niedokrwistości ciężkiej ? poniżej 9 g/dl. W każdej z nich należy wdrożyć suplementację żelazem i witaminami (witamina B12, kwas foliowy) odpowiednią do stopnia zaawansowania niedokrwistości.
Suplementacja w postaci iniekcji, domięśniowego podawania żelaza, bardzo szybko wyrównuje niedobory, jeśli jest to niedokrwistość niedoborowa, a nie z innych powodów. W momencie narastania niedokrwistości, nawet jeśli pacjentka przyjmuje suplementy z żelazem, nie należy obawiać się suplementacji w postaci iniekcji. Dzięki temu płód może zgromadzić odpowiednie ilości żelaza na pierwsze miesiące życia.
Niedobór żelaza grozi wieloma konsekwencjami. W pierwszym trymestrze ciąży może być przyczyną wad rozwojowych płodu, zaburzeń rozwoju łożyska. Może także wystąpić większe ryzyko skurczów macicy, zahamowanie akcji porodowej, przedwczesny poród, ryzyko krwotoków poporodowych.
Co powinna zrobić pacjentka, która ma niedokrwistość, a jej dieta odbiega od ideału?
Jeżeli pacjentka słabo się odżywia, nie je mięsa, ale wyniki są prawidłowe, to nie należy wpadać w panikę. Istotne jest śledzenie parametrów morfologii, bo to one pokazują ewentualne niedobory żelaza. Jeśli poziom żelaza jest niski, trzeba przyjmować preparaty żelaza. Zgodnie z zaleceniami WHO, kobiety w ciąży powinny przyjmować około 33-80 mg żelaza dziennie. Jest to dawka dzienna w diecie ? jeżeli jest niższa, to powinna być uzupełniania. Większość witamin i suplementów diety dla ciężarnych zawiera taką dawkę Fe. Przy średniej niedokrwistości zalecenia WHO wynoszą 120-240 mg, a przy dużych niedoborach ? 1000 mg żelaza na dobę. W latach 70-80. XX wieku było znacznie więcej przypadków niedokrwistości niż obecnie. Dieta, a przede wszystkim świadomość przyszłych mam, zmieniły się na korzyść. Kobiety, które starają się o dziecko, wiedzą, że trzeba zadbać o żelazo i witaminy. Problemem są bardzo młode kobiety, ponieważ na początku często ukrywają ciążę. A to stwarza zwiększone ryzyko niedoborów, w tym żelaza i niedokrwistości.