Działania związane z ochroną i dbaniem o zdrowie stanowią obszar zainteresowania wielu badaczy, reprezentujących różne dyscypliny naukowe. Szukają oni szczegółowych odpowiedzi na pytania jak żyć zdrowiej, dłużej i bardziej komfortowo.Recenzja pracy zbiorowej pt. ?Odpowiedzialność za zdrowie?, pod red. M.D. Głowackiej i H. Mruka, wydanej przez Polskie Towarzystwo Nauk o Zdrowiu, Poznań 2017
Przemiany zachodzące w sferze ochrony zdrowia stanowią istotne wyzwanie nie tylko dla rządów państw, przedstawicieli zawodów medycznych czy firm działających na rynkach medycznym i farmaceutycznym, ale także samorządów terytorialnych i ? przede wszystkim ? pacjentów. Z jednej strony wspomniane przeobrażenia związane są z rosnącymi kosztami opieki zdrowotnej i tendencją do ograniczania wydatków publicznych na ten cel, a z drugiej z zyskującą coraz większe poparcie koncepcją patient empowerement, zakładającą traktowanie pacjenta jako partnera i współdecydenta w procesie leczenia. Taki stan rzeczy implikuje konieczność prowadzenia pogłębionych i kompleksowych analiz na temat szeroko rozumianej odpowiedzialności za zdrowie.
Działania związane z ochroną i dbaniem o zdrowie stanowią obszar zainteresowania wielu badaczy, reprezentujących różne dyscypliny naukowe i poszukujących szczegółowych odpowiedzi na pytania jak żyć zdrowiej, dłużej i bardziej komfortowo. Recenzowana monografia jest udaną próbą połączenia perspektyw naukowców z różnych ośrodków akademickich, podejmujących tę problematykę w swojej codziennej pracy badawczej. Zawiera ona analizę zagadnień niezwykle istotnych w kontekście tworzenia skutecznych systemów opieki zdrowotnej, a także kształtowania postaw odpowiedzialności za zdrowie własne i innych oraz angażowania różnych podmiotów w ten proces.
Rola człowieka w zarządzaniu zdrowiem
Książka składa się z 15 rozdziałów, autorstwa ponad 20 badaczy. W rozdziale 1 (M.D. Głowacka) podjęto próbę odpowiedzi na pytanie, czy w sytuacji różnorodnych podejść do istoty zdrowia możliwe jest branie za nie odpowiedzialności i podejmowanie skutecznych działań na rzecz jego ochrony. Odniesiono się przede wszystkim do kluczowej roli człowieka w zarządzaniu posiadanym potencjałem zdrowia, a także do coraz częstszego problemu jego niszczenia przez zachowania szkodliwe.
Uwarunkowania odpowiedzialności za własne zdrowie stanowią płaszczyznę rozważań w rozdziale 2 (H. Mruk). Autor zwraca uwagę na wieloaspektowość omawianego zagadnienia, wskazując jednocześnie na zmianę modelu mentalnego w kierunku promowania osobistej odpowiedzialności za zdrowie człowieka. Omawia także problem rozwarcia między popytem na usługi medyczne a możliwościami jego zaspokojenia ze środków publicznych, którego rozwiązaniem mogą być działania kształtujące postawy w kierunku samoopieki i zarządzania własnym zdrowiem.
Autorzy rozdziału 3 (E. Włodarczyk i Z. Włodarczyk) przeprowadzili analizę zagadnienia odpowiedzialności za działania prozdrowotne w transplantologii. Uwzględnione zostały poszczególne etapy postępowania, włączając przygotowanie do zabiegu, jak i okres potransplantacyjny, wskazując na odpowiedzialność podmiotów w nie zaangażowanych, tj. zespołu medycznego, pacjenta, jego rodziny i pracodawcy, jak również ustawodawcy i władz. Podkreślono także konieczność prowadzenia działań edukacyjnych dla pozyskiwania akceptacji społecznej dla idei transplantacji.
Obowiązujący stan rozwiązań prawnych w zakresie zdrowia stał się przedmiotem analiz prowadzonych w rozdziale 4 (M. Barańska). Wskazano w nim na konieczność opracowania i wdrożenia systemowych rozwiązań w zakresie podnoszenia jakości świadczonych usług medycznych i bezpieczeństwa pacjenta, z jednoczesnym poszanowaniem przysługujących jemu praw. Autorka zaznaczyła, że każdy obywatel ma prawo oczekiwać od państwa takich rozwiązań o charakterze instytucjonalnym i proceduralnym, które zagwarantują bezpieczeństwo zdrowotne.
Rozdział 5 (J. Suchecka) traktuje o efektywnych mechanizmach i sposobach gromadzenia dochodów jako gwarancji dostępu do opieki zdrowotnej. Scharakteryzowano w nim instrumenty finansowe, takie jak konta oszczędnościowe, ubezpieczenia abonamentowe czy dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne, których szersze wykorzystanie umożliwiłoby pozyskanie środków finansowych na zaspokojenie potrzeb zdrowotnych społeczeństw, przy jednoczesnej skuteczniejszej kontroli kosztów opieki zdrowotnej.
Kwestie związane z finansowaniem ochrony zdrowia są również przedmiotem rozważań w rozdziale 6 (K. Ryć, Z. Skrzypczak). Autorzy odnieśli się do zagadnienia nierównowagi między popytem na opiekę zdrowotną a wysokością środków na finansowanie świadczeń związanych ze zdrowiem. Wykazano, iż zjawisko to będzie się pogłębiać, m.in. z powodu starzenia się społeczeństw, szybszego tempa życia i coraz niższego wieku zapadania na choroby cywilizacyjne, ale także wydłużania się czasu trwania życia oraz rosnącej świadomości na temat własnego zdrowia i konieczności dbania o siebie. Dokonano także analizy systemów funkcjonowania ochrony zdrowia Beveridge?a i Bismarcka.
Aktywność samorządów w kontekście działań związanych z odpowiedzialnością za zdrowie mieszkańców zaprezentowano w rozdziale 7 (I. Nowakowska, R. Rasińska, A. Bańkowska). Przedstawiono w nim procedury tworzenia programów polityki zdrowotnej samorządów w odniesieniu do obowiązujących przepisów prawa, a także omówiono działania wybranych samorządów w zakresie minimalizacji lub eliminacji zagrożeń zdrowotnych oraz poprawy zdrowia beneficjentów analizowanych rozwiązań.
Autorka rozdziału 8 (A. Gardocka-Jałowiec) przekonuje o znaczeniu innowacji w odniesieniu do zapewniania odpowiedzialności za zdrowie w wymiarze indywidualnym i społecznym. Podkreśla przy tym, iż kreowanie oraz wdrażanie innowacji stanowi zarówno szansę, jak i zagrożenie dla rozwoju człowieka oraz gospodarki. Z tego względu powinno odbywać się z poszanowaniem oczekiwań pacjentów, a także zdrowia współczesnych i przyszłych społeczeństw.
W rozdziale 9 (J. Zdanowska) podjęto problematykę szczepień ochronnych w Polsce na tle związanych z nimi aspektów prawnych, w tym praw pacjenta. Omówiono konsekwencje wynikające z odmowy poddania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym, podkreślając konieczność podjęcia działań w kierunku wzmocnienia sankcji za brak wspomnianych szczepień oraz pociągania do odpowiedzialności karnej osób, które narażają w ten sposób życie i zdrowie dziecka.
Na ważną rolę farmaceutów i opieki farmaceutycznej w zakresie odpowiedzialności za zdrowie wskazano w rozdziale 10 (K. Szalonka). Autorka przeanalizowała skutki farmakoterapii (m.in wysokie ryzyko przyjmowania jednej substancji czynnej pod postacią różnych leków, występowanie interakcji lekowych lub leków z żywnością czy suplementami diety), będące fundamentem rozwoju opieki farmaceutycznej. Przedstawiono bariery utrudniające wdrożenie opieki farmaceutycznej w Polsce, kontrastując je z korzyściami wynikającymi z jej funkcjonowania dla zdrowia i życia pacjentów.
O odpowiedzialności za leki w łańcuchu wartości traktuje rozdział 11 (A. Ślusarska). Dokonano w nim krytycznej analizy procesu rejestracji leków i suplementów diety w Polsce w odniesieniu do obowiązujących uregulowań prawnych. Omówiono kolejne szczeble odpowiedzialności za lek wykazując, iż spoczywa ona na nie tylko na producencie, ale także państwie, hurtowni, aptece i pacjencie.
Rozważania dotyczące kreowania zdrowego stylu życia oraz jego związków z aktywnością fizyczną w kontekście Conditio Humana podjęto w rozdziale 12 (G. Konieczny, R. Rasińska, W. Siwiński). Autorzy odnieśli się w nim do wpływu aktywności fizycznej na kondycję człowieka i jego właściwe funkcjonowanie w obliczu zagrożeń cywilizacyjnych. Zaakcentowano również rolę środowiska pielęgniarskiego w popularyzacji prozdrowotnych czynników stylu życia.
W rozdziale 13 (R. Rasińska, I. Nowakowska, G. Konieczny) omówiono odpowiedzialność pracodawcy za zdrowie pracowników, odnosząc się do problemu wypadków przy pracy. Podkreślono konieczność wprowadzania bodźców ekonomicznych jako uzupełnienia nakazów prawnych w kontekście bezpieczeństwa i higieny pracy, np. w postaci systemów nagradzających finansowo organizacje, w których stworzono bezpieczne i zdrowe miejsca pracy.
Omówienie wpływu ukazywania aktywności fizycznej personelu pielęgniarskiego na propagowanie podobnej aktywności wśród osób niepełnosprawnych ruchowo, a także ich rodzin i znajomych zawarto w rozdziale 14 (G. Konieczny, R. Rasińska, W. Siwiński). Odniesiono się przy tym do konieczności prowadzenia działań edukacyjnych w zakresie nabywania takich nawyków wykorzystania czasu wolnego, które będą prowadzić do neutralizacji stresu oraz umożliwią odpoczynek od pracy umysłowej i różnorakich przeciążeń organizmu.
Problem starzenia się społeczeństwa i jego wpływu na zakres odpowiedzialność personelu medycznego przeanalizowano w rozdziale 15 (J. Haczyński). Autor przekonuje o konieczności podjęcia długoterminowych działań związanych z systemem kształcenia pracowników służby zdrowia, podnoszenia prestiżu i rangi zawodów medycznych oraz otwarcia na imigrację wykwalifikowanego personelu medycznego z innych krajów, by ograniczyć ryzyko niewystarczającej opieki nad osobami starszymi.
Podsumowanie
Odnosząc się do wyników analiz zawartych w poszczególnych rozdziałach recenzowanej monografii, w zakończeniu sformułowano tezę o występowaniu trwałej luki między potrzebami związanymi z ochroną zdrowia a finansowymi możliwościami ich zaspokojenia. Ze względu na fakt, iż niemożliwe jest całkowite wyeliminowanie wspomnianej luki, należy prowadzić systematyczne, holistyczne i konsekwentne działania w zakresie doskonalenia systemu opieki zdrowotnej, w szczególności propagowania proaktywnego podejścia jednostek do podnoszenia poziomu odpowiedzialności za własne zdrowie.
Publikacja stanowi ciekawe i wielowątkowe opracowanie na temat problematyki ochrony zdrowia. Interesujące treści znajdą w niej studenci kierunków medycznych i ekonomicznych oraz przedstawiciele różnych zawodów medycznych, w tym farmaceuci, których kompetencje wciąż nie są wystarczająco wykorzystywane, ze względu na brak regulacji prawnych dotyczących opieki farmaceutycznej. Autorzy podjęli się trudnego zadania kompleksowej prezentacji zagadnienia odpowiedzialności za zdrowie i znakomicie się z niego wywiązali, co czyni pozycję wartą lektury.
tekst: dr Anna Rogala | Katedra Strategii Marketingowych Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu