30 maja 2014 roku w Katedrze i Klinice Gastroenterologii i Chorób Przemiany Materii uniwersyteckiego szpitala przy ul. Banacha w Warszawie odsłonięto Tablicę poświęconą wieloletniemu Kierownikowi Jednostki prof. Arturowi Czyżykowi współtwórcy współczesnej postaci polskiej diabetologii.
Każda legenda ma gdzieś swój początek. W tym przypadku początek niełatwy, bo przypadający na czas okupacji. Może nic tej wyjątkowości nie zapowiadało jeszcze w 1927 roku, gdy 6 lutego w nauczycielskiej rodzinie, w niewielkim Bodzentynie (woj. świętokrzyskie) przyszedł na świat mały Artur, czy gdy w Gorlicach (woj. małopolskie) uczęszczał na tajne nauki i w 1945 roku zdawał maturę. Jednak dla wnikliwych obserwatorów już na studiach, na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie (1945-1951) jasnym było, że mają do czynienia z jednostką wybitną. Artur Czyżyk wyróżniał się na tle innych studentów. Nikt inny nie mógł się pochwalić wyjątkowym osiągnięciem, jakim było jednoczesne z absolutorium uzyskanie doktoratu (1.02.1951 ? tytuł rozprawy doktorskiej: ?Farmakologiczne właściwości dwusiarczku czteroetylotiuramu i niektórych jego pochodnych?).
Praca w klinice
Tuż po skończeniu studiów, jeszcze w lutym 1951 roku rozpoczął pracę naukową w III Klinice Chorób Wewnętrznych Akademii Medycznej w Warszawie, kierowanej wówczas przez profesora Jakuba Węgierko. To właśnie pod opieką prof. Węgierki rozwijał swoją karierę zawodową. Razem z nim współdziałał przy wyodrębnieniu problematyki cukrzycy (naukowej i klinicznej) w postaci osobnego kierunku badań i praktyki. Od niego także dostał najważniejszą lekcję ? nastawienia na chorego, myślenia o pacjencie w każdej chwili swojej pracy zawodowej i naukowej. Tą naukę, szacunek dla chorego prof. Czyżyk podkreślał potem nieustannie swoim studentom. W wieku 33 lat uzyskał stopień doktora habilitowanego na Wydziale Lekarskim Akademii Medycznej w Warszawie na podstawie rozprawy habilitacyjnej: ?Zachowanie się azotu aminowego i wolnych aminokwasów osocza w cukrzycy?. Tytuł profesora nadzwyczajnego otrzymał w czerwcu 1971 roku, tytuł profesora zwyczajnego ? w czerwcu 1980 roku.
W okresie od 1965 do 1966 roku był ordynatorem III Oddziału Chorób Wewnętrznych Szpitala Praskiego w Warszawie, a w okresie od stycznia 1967 do maja 1968 ordynatorem II Oddziału Chorób Wewnętrznych Centralnego Szpitala Klinicznego MSW w Warszawie. W 1968 roku objął kierownictwo III Katedry i Kliniki Chorób Wewnętrznych Uniwersytetu Medycznego w Warszawie (przekształconej w 1975 roku w Katedrę i Klinikę Gastroenterologii i Chorób Przemiany Materii tego samego Uniwersytetu). Był kierownikiem tej Katedry przez 30 lat, aż do roku 1997, kiedy to przeszedł na emeryturę. W tak zwanym ?międzyczasie? pełnił funkcję dyrektora Instytutu Chorób Wewnętrznych Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego (1981-1988), konsultanta ds. cukrzycy w Uzdrowisku Kołobrzeg (1962-74) oraz pracował jako ordynator Oddziału Chorób Wewnętrznych w Lecznicy Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej (1965-97).
Działalność dydaktyczna
Profesor Czyżyk był także bardzo aktywny na polu akademickim. W latach 1970-75 był prodziekanem I Wydziału Lekarskiego, a w latach 1972-75 ? prorektorem Akademii Medycznej w Warszawie. Hołdował idei akademickości. Oczekiwał szacunku dla chorego oraz nauczycieli i ubolewał, kiedy tradycja akademicka była przez niektórych kwestionowana czy łamana. We wspomnieniach tych, którzy wyrastali pod jego czujnym okiem krążą legendy o jego surowości i formalności. Kiedy w historię choroby wkradła się literówka, należało wszystko przepisywać. Obchody lekarskie słynęły z wielogodzinnych przygotowań do nich przez studentów, a i tak nie skutkowało to usatysfakcjonowaniem Profesora. Profesor Waldemar Karnafel tak wspomina te obchody: ?odbywały się raz w tygodniu, w sobotę, asystent prezentował swojego chorego, następnie musiał odczytać to, co znalazło się w wywiadach, czyli badaniu podmiotowym, natomiast badanie przedmiotowe musiał zaprezentować z pamięci, to znaczy musiał przedstawić wszystkie odchylenia, poinformować, co zamierza robić, jaki wybierze sposób leczenia. Po czym rozpoczynała się dyskusja. Te specyficzne metody pracy wynikały z tego, że Profesor czuł się za nas niezwykle odpowiedzialny. Pilnował nas, żebyśmy awansowali, dbał o to, abyśmy robili specjalizacje czy doktoraty. Przede wszystkim jednak kładł nacisk na to, abyśmy przygotowywali oryginalne prace naukowe. Nie było wówczas tego pędu za punktacją, za Impact Factor. Pan Profesor uważał natomiast, że każda nasza praca powinna wnosić coś nowego. I cieszył się nawet z naszych drobnych sukcesów, mimo że często tego nie okazywał.?
Pod kierunkiem profesora Czyżyka specjalizację z zakresu chorób wewnętrznych I stopnia uzyskało 30 lekarzy, II stopnia 20 lekarzy, podspecjalizację diabetologiczną 25 lekarzy. Był promotorem 31 przewodów doktorskich i opiekunem 8 przewodów habilitacyjnych (w większości o tematyce diabetologicznej). Był recenzentem 33 rozpraw doktorskich, 26 rozpraw habilitacyjnych oraz 16 wniosków o nadanie tytułu profesora.
Dorobek naukowy Profesora obejmuje ponad 350 publikacji, z czego ponad 200 w międzynarodowym piśmiennictwie (głównie w języku angielskim, ale także niemieckim i francuskim) i dotyczy przede wszystkim cukrzycy, w mniejszym stopniu innych zaburzeń metabolicznych i chorób wątroby. Był autorem 35 rozdziałów w podręcznikach i monografiach głównie krajowych, ale także międzynarodowych, przeznaczonych dla lekarzy i studentów medycyny. Całokształt swoich osiągnięć naukowych i praktyczno-klinicznych zebrał w specjalnej monografii ?Patofizjologia i klinika cukrzycy? (Wyd. PZWL, Warszawa 1987).
Ekspert
Profesor Artur Czyżyk dzięki swojemu wszechstronnemu zaangażowaniu w różnych obszarach nauki cieszył się szerokim uznaniem w krajowym i międzynarodowym środowisku medycznym. Brał udział w organizowaniu opieki diabetologicznej w Polsce i na świecie (m.in. w Kuwejcie). W Kołobrzegu współorganizował największy w Polsce ośrodek uzdrowiskowy leczenia cukrzycy. Był współtwórcą ?Banku Środków Technicznych Stosowanych w Diagnostyce i Leczeniu Cukrzycy?, którego celem było zapewnienie intensywnej terapii insuliną (edukacja, bezpłatne zaopatrzenie w insulinę, wstrzykiwacze, glukometry, paski testowe) kobietom chorym na cukrzycę w ciąży lub planującym ciążę, dzieciom oraz chorym na cukrzycę z zaburzeniami widzenia. Był członkiem Towarzystwa Internistów Polskich (TIP); w latach 1968-1973 sprawował funkcję przewodniczącego Sekcji Diabetologicznej TIP. Działał w Polskim Towarzystwie Gastroenterologicznym, w Polskim Towarzystwie Endokrynologicznym, w Warszawskim Towarzystwie Naukowym, był członkiem Komitetu Ekspertów WHO ds. Cukrzycy (1967-92). W latach
1970-1977 prowadził Fundację im. Jakuba hr. Potockiego. Był redaktorem naczelnym ACTA MEDICA POLONA, oraz POLSKIEGO ARCHIWUM MEDYCYNY WEWNĘTRZNEJ. Pełnił liczne funkcje w towarzystwach międzynarodowych m.in. wiceprzewodniczącego Europejskiego Towarzystwa Badania Cukrzycy (European Association for the Study of Diabetes) (1968-69). Był też wiceprzewodniczącym Międzynarodowej Federacji Cukrzycowej (International Diabetes Federation) (1976-82). Towarzystwo Europejskie ? jako jedynemu Polakowi w historii EASD, w 2004 roku przyznało mu tytuł Honorowego Członka. Ponadto został odznaczony: Krzyżem Kawalerskim OOP (1970), Krzyżem Oficerskim OOP (2000), tytułem Zasłużonego Nauczyciela PRL (1973), Zasłużonego Lekarza PRL (1985), Medalem Towarzystwa Internistów Polskich (1979) i Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1995), Medalem 100-lecia Szpitala Dzieciątka Jezus w Warszawie (2002).
Lista osiągnięć Profesora Czyżyka jest bardzo długa i różnorodna. Wiąże się to nie tylko z rozległymi zainteresowaniami Profesora, ale też specyficznym, holistycznym podejściem do diabetologii, zaczerpniętym jeszcze od prof. Węgierko. Profesor Artur Czyżyk zebrał wokół swoich idei i warsztatu naukowego duży zespół uczniów ? badaczy i praktyków ? klinicystów. Kolejne ich pokolenie obecnie rozwija wiele idei i wartości Profesora rozszerzając jednocześnie dorobek polskiej diabetologii w wielu ośrodkach diabetologii w Polsce i za granicą. Powstała w ten sposób Warszawska Szkoła Diabetologii, która łączy obiektywne cele i metody badawcze z indywidualnymi potrzebami pacjentów.
Najważniejsze osiągnięcia w pracy badawczej
Profesor prowadził badania metabolizmu aminokwasów, zwłaszcza w kwasicy ketonowej. Badał również mechanizm działania przeciwcukrzycowych pochodnych biguanidu. Odkryciem było hamowanie przez fenforminę jelitowej absorpcji glukozy, co zapoczątkowało w terapii cukrzycy podejmowanie później także innych sposobów zmniejszenia wchłaniania glukozy w jelicie cienkim. Ponadto: badania aspektów immunologicznych insulinoterapii, badania oceny czynności wątroby w cukrzycy, liczne badania epidemiologiczne i społeczne, badania epidemiologiczne w cukrzycy, badania metabolizmu tłuszczów: odkrycie obniżenia poziomu cholesterolu we krwi przez halogenowe pochodne kwasów salicylohydroksamowych oraz badania następstw metabolizmu etanolu.
Wiele z tych odkryć i badań miało charakter nowatorski, wyznaczający dopiero kierunek poszukiwań, jak choćby te nad cichymi powikłaniami cukrzycy. Niezwykłą rolę odegrał też organizując opiekę nad kobietami w ciąży. Stworzenie Banku Środków Technicznych było przedsięwzięciem unikatowym. Ponad 30 lat temu nie było łatwego dostępu do sprzętu, insulin, leków. W tym czasie 1/5 kobiet z cukrzycą, będących w ciąży ? traciła swoje dzieci. Dzięki długoletniemu programowi angażującemu różne ośrodki akademickie w kraju, umieralność okołoporodowa noworodków matek chorych na cukrzycę objętych opieką ?Banku? zmniejszyła się z 12 proc. do poniżej 2 proc.
?Jego wybitne osiągnięcia ? jak podkreśla profesor Jan Tatoń ? w działalności naukowej, w kształceniu lekarzy, w organizowaniu współpracy medyków w Polsce i w różnych krajach Europy (szczególnie w diabetologii i w zakresie innych chorób metabolicznych), gastroenterologii, a także w niektórych pokrewnych dziedzinach interny są tak wybitne i twórcze, że przenikają także aktualną działalność wielu medyków. Taką rolę będą spełniać także w przyszłości. Ich twórca jest ciągle między nami, wywiera wpływ na naszą pracę i dążenia, na nasze wartości intelektualne i moralne?.
Ostrożny w kontaktach z ludźmi
Wspomnienia jego współpracowników dotyczące szczególnego charakteru i osobowości profesora Artura Czyżyka są dosyć spójne. Profesor był zdystansowany i dostojny. Sprawiał tym samym wrażenie chłodnego. Tymczasem miał w sobie mnóstwo ciepła. ?Był niezwykle wrażliwym człowiekiem ? wspomina profesor Waldemara Karnafel. ? Niekiedy sprawiał wrażenie trudnego w kontaktach, ale to była jedynie jego forma samoobrony. Będąc bardzo emocjonalną osobą, jednocześnie tłumił emocje, nie ukazywał ich na zewnątrz. Zadziwiał nas swoją szeroką wiedzą humanistyczną i historyczną. Był znawcą i pasjonatem literatury francuskiej. A dodatkowo cechowała go niezwykle etyczna postawa. (?) Nie był zarozumiałym, wręcz przeciwnie, cechowała Go wielka skromność. A trzeba podkreślić, że przyszło Mu działać w niełatwych czasach, kiedy pod nogi rzucano Mu niewyobrażalne wręcz kłody. (?) Był bezkompromisowy, dzielny, niezłomny, i mimo wielu upokorzeń, których doświadczał, nie okazywał nam tego. Uczył nas za to, że należy żyć prosto, nie idąc na skróty, być otwartym na ludzi, przyjmować krytykę z podniesioną głową, a jeżeli jest konstruktywna ? to nawet za nią podziękować, bo pozwoli ona nam zmieniać się na lepsze?.
Profesor Artur Czyżyk zmarł 15 lipca 2012 roku w wieku 85 lat.
