Tegoroczny dokument ESC dotyczący stałej stymulacji i resynchronizacji serca ukazuje się 8 lat po poprzednich zaleceniach. Był on zatem oczekiwany, ale nie jest zaskakujący ? sankcjonuje doświadczenia nas wszystkich i przede wszystkim podkreśla fakt, że przed zastosowaniem jakiegokolwiek urządzenia wszczepianego ? o ile nie mamy do czynienia z życiowymi wskazaniami ? należy potwierdzić związek objawów z leczoną arytmią oraz przed wszczepieniem powinna być przeprowadzona szeroka diagnostyka, w tym m.in badania wysiłkowe, spektrum badań obrazowych, niekiedy EPS. W diagnostyce elektrokardiograficznej oprócz tradycyjnych metod może być przydatne wykorzystanie urządzeń wearables i ILR.
W aktualnych zaleceniach należy podkreślić pojawienie się po raz pierwszy (choć to metoda znana od ponad 20 lat) stymulacji pęczka Hisa; zarówno we wskazaniach bradyarytmicznych, jak i ? co ważne ? jako alternatywa dla wybranych niepowodzeń CRT. Oczywistym novum jest również stymulacja bezelektrodowa.
Terapia resynchronizująca zachowuje wciąż wysoką pozycję dowodową i z niewielkimi modyfikacjami szczegółowymi utrzymuje uznane miejsce w leczeniu i profilaktyce niewydolności serca u osób z LBBB lub wysokim odsetkiem stymulacji komorowej.
W dokumencie znajdują się również nowe wskazania do stałej stymulacji u chorych z bradyarytmiami po zawale serca, operacjach kardiochirurgicznych oraz po TAVI. Mamy też już wystarczające dowody, aby uznać diagnostykę MRI u chorych z różnymi urządzeniami za bezpieczną pod warunkiem zachowania określonych zasad.
Dokument dotyczący stymulacji serca i CRT dotyczy przede wszystkim urządzeń i odruchowo chcielibyśmy przeanalizować również wskazania do ICD. Zagadnienia te poruszają jednak równolegle ukazujące się zalecenia ESC dotyczące diagnostyki i leczenia niewydolności serca. Jedną z ważniejszych informacji jest fakt spadku wskazań do profilaktycznego wszczepienia ICD w kardiomiopatii niewieńcowej do klasy II a. Co też było oczekiwane.
Na koniec z uznaniem należy podkreślić cytowania prac oryginalnych i wieloośrodkowych polskich autorów. Mam jednocześnie wrażenie, że burzliwie rozwijające się nurty badawcze, m.in. w zakresie stymulacji dróg bodźcoprzewodzących (w tym badania polskie), tylko trochę spóźniły się z dostarczeniem EBM, aby wejść do tegorocznych zaleceń. Wiemy zatem już, czego oczekiwać w kolejnych zaleceniach.
PROF. MACIEJ STERLIŃSKI NARODOWY INSTYTUT KARDIOLOGII KARDYNAŁA STEFANA WYSZYŃSKIEGO ? PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY, RECENZENT DOKUMENTU Z RAMIENIA PTK