Nietrzymanie moczu jest jedną z najczęstszych kobiecych dolegliwości, obniżającą jakość ich życia i stanowiącą problem zarówno fizyczny, jak i socjalny. Poczucie wstydu powstrzymuje pacjentki przed szukaniem pomocy lekarskiej.
Problem nietrzymania moczu (inkontynencja) ze względu na swe rozpowszechnienie ma z jednej strony charakter choroby społecznej (w Polsce może dotyczyć około 3 mln kobiet), a z drugiej jest jednym z najbardziej wstydliwych i najczęściej skrywanych schorzeń. Według różnych badań tylko około 20-25 proc. kobiet zgłasza się z tą dolegliwością do lekarza, przy czym od pojawienia się objawów do konsultacji lekarskiej mija średnio 9 lat. Nie bez powodu zatem inkontynencja nazywana jest często ?cichym problemem?, a jego zwalczanie powinno obejmować zarówno leczenie i profilaktykę, jak również szeroko zakrojoną edukację pacjentów i członków ich rodzin.
Obraz kliniczny
Bezpośrednią przyczyną nietrzymania moczu jest utrata właściwego podparcia podstawy pęcherza moczowego i cewki moczowej związana z osłabieniem przepony moczowo-płciowej miednicy mniejszej. Patologiczne nietrzymanie moczu może mieć postać wysiłkową, parć naglących, bądź też nietrzymania z przepełnienia lub z innych przyczyn. Postać wysiłkową charakteryzuje niekontrolowane oddawanie małych ilości moczu podczas czynności obciążających przeponę moczowo-płciową, takich jak: kaszel, kichanie, taniec czy podnoszenie cięższych przedmiotów. W skrajnych przypadkach do nietrzymania moczu może jednak dochodzić nawet w pozycji leżącej przy niewielkim wzroście ciśnienia śródbrzusznego (np. podczas zmiany pozycji w łóżku).
Nietrzymanie moczu z powodu parć naglących charakteryzuje się natomiast gubieniem jednorazowo dużych ilości moczu (także w nocy) w konsekwencji niekontrolowanego skurczu mięśni pęcherza. Do nietrzymania moczu z przepełnienia dochodzi najczęściej w przebiegu neuropatii cukrzycowej, prowadzącej do zalegania moczu i gubienia jego niewielkich ilości w miarę przepełniania pęcherza. Zdecydowanie rzadziej schorzenie to jest spowodowane zaburzeniami funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego, np. w przebiegu stwardnienia rozsianego i w wyniku wad wrodzonych.
Powikłania
Wysiłkowe nietrzymanie moczu jest często głównym powodem rezygnacji pacjentek z różnego typu aktywności fizycznej (sport, fitness), co z kolei może być zagrożeniem dla ogólnego stanu zdrowia i samopoczucia. Tym samym problem nietrzymania moczu zwiększa ryzyko wystąpienia otyłości, osteoporozy, nadciśnienia tętniczego i choroby niedokrwiennej serca. Ponadto wpływa on negatywnie na relacje towarzyskie i rodzinne pacjentów, którzy niejednokrotnie rezygnują ze spotkań i imprez mogących sprzyjać nietrzymaniu moczu (taniec, alkohol). Poczucie braku komfortu, skrępowanie i związana z tym pogłębiająca się izolacja towarzyska sprzyja z kolei rozwojowi stanów depresyjnych.
Nietrzymanie moczu – przyczyny i czynniki ryzyka
Podstawowe czynniki ryzyka wystąpienia nietrzymania moczu to płeć (problem dotyczy przede wszystkim kobiet), wiek i związane z nim zmiany hormonalne (menopauza). Zwiększona częstość występowania nietrzymania moczu w okresie około- i pomenopauzalnym wynika ze zmniejszonego poziomu estrogenów. Pociąga to za sobą powstawanie zmian atroficznych i przebudowę tkanki łącznej, polegającą na zmniejszeniu włókien elastynowych i niektórych typów kolagenu, co sprzyja wysiłkowemu nietrzymaniu moczu. Ponadto, nietrzymanie moczu może być również powikłaniem porodów siłami natury, przy czym ryzyko zależy od ich przebiegu, liczby i masy urodzeniowej dziecka.
Za czynniki ryzyka nietrzymania moczu uznaje się również cukrzycę, otyłość, pracę fizyczną (związaną z podnoszeniem ciężarów) i operacje wykonane drogą pochwową. Nie bez znaczenia są również aspekty genetyczne, związane z dziedziczeniem defektu w budowie tkanki łącznej. Ponadto, istnieją doniesienia, że nietrzymanie moczu częściej występuje u kobiet pijących duże ilości kawy i herbaty (kofeina drażni pęcherz moczowy) oraz palących papierosy (kaszel palacza przeciąża przeponę moczowo-płciową).
Higiena w codziennym funkcjonowaniu
Osoby dotknięte problemem nietrzymania moczu w żadnym wypadku nie powinny rezygnować z codziennej aktywności fizycznej i sportu. Pomocne w zachowaniu komfortu w każdej sytuacji są produkty chłonne, zatrzymujące zarówno wilgoć, jak i nieprzyjemny zapach. Poza tradycyjnymi wkładkami anatomicznymi i pieluchomajtkami, na rynku dostępne są również specjalistyczne majtki chłonne, zakładane tak jak tradycyjna bielizna i zapewniające dyskretną i skuteczną ochronę również podczas aktywności fizycznej, takiej jak taniec czy jazda na rowerze. U pacjentów unieruchomionych z problemem nietrzymania moczu istotna jest ponadto odpowiednia higiena polegająca na częstej zmianie produktów chłonnych oraz odpowiedniej pielęgnacji skóry (natłuszczanie, osuszanie, mycie). Zbyt rzadka zmiana pieluch lub zbyt mały ich rozmiar może doprowadzić do odparzeń, podrażnień, a nawet powstania odleżyn.
Nietrzymanie moczu – profilaktyka
W profilaktyce i leczeniu nietrzymania moczu niezwykle istotną rolę odgrywa kinezyterapia polegająca na wzmacnianiu mięśni przepon moczowo-płciowej, czyli tzw. ćwiczenia Kegla. Polegają one na świadomym napinaniu i relaksacji mięśnia dźwigacza mięśnia odbytu. Zaleca się, aby ćwiczenia te prowadzić przez minimum trzy miesiące. W celu zwiększenia ich efektywności można zastosować dodatkowo specjalne stożki pochwowe, zakładane na 15 minut rano i wieczorem ? należy utrzymać go w pochwie skurczem mięśni przepony. Istotne jest także utrzymywanie odpowiedniej masy ciała (u osób otyłych zbyt duże obciążenie mięśni dna miednicy sprzyja nietrzymaniu moczu) oraz unikanie używek (alkohol, kawa, herbata, papierosy).
Pomoc dla osoby z nietrzymaniem moczu
Wsparcie otoczenia i najbliższej rodziny jest niezwykle istotne, szczególnie dla starszych pacjentów z nietrzymaniem moczu, czujących największy opór przed szukaniem specjalistycznej pomocy. Badania wykazały, że co piąta osoba po 60. roku życia oczekuje praktycznych wskazówek dotyczących codziennego radzenia sobie z problemem od bliskich z młodszych pokoleń. Nie bez znaczenia jest również pomoc w dotarciu do specjalisty i w zakupie odpowiednich produktów chłonnych. Dotarcie do specjalisty jest tym bardziej istotne, że tego typu wyroby medyczne objęte są refundacją. Od 1 stycznia 2014 roku rozszerzono wskazania refundacyjne (m.in. o nietrzymanie moczu pourazowe oraz w przebiegu chorób otępiennych, wad wrodzonych). Rozszerzono również listę specjalistów mogących zlecać tego typu wyroby medyczne i umożliwiono kontynuację tego zlecenia pielęgniarkom i położnym przez okres 12 miesięcy.