Prof. dr hab. n. med. Grażyna Rydzewska-Wyszkowska z Kliniki Gastroenterologii i Chorób Wewnętrznych Państwowego Instytutu Medycznego MSWiA, wiceprezes Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, w rozmowie z Ewą Podsiadły-Natorską

Czym objawia się gastropareza?

Jest to zbyt długie, słabe opróżnianie żołądka i zaleganie treści żołądkowej na skutek zaburzeń motoryki tego organu, który nie przesuwa pokarmu w odpowiedni sposób. Może to powodować tzw. zespół poposiłkowy, czyli takie objawy jak uczucie pełności w nadbrzuszu, niechęć do jedzenia, uczucie zalegania pokarmu, odbijania, wzdęcia, zgaga, a nawet nasilona choroba refluksowa – gdy pacjent już ma rozpoznany refluks, to w przypadku zalegania pokarmu w żołądku epizody refluksu stają się znacznie częstsze.
Sama cukrzyca może powodować objawy gastryczne, a stosowanie niektórych leków przeciwcukrzycowych te objawy może nasilać. Co więcej, z powodu gastroparezy niektóre leki przeciwcukrzycowe są gorzej tolerowane. Problem objawów brzusznych w cukrzycy jest jednak znacznie szerszy.

Z czym zmagają się pacjenci?

Może dochodzić do zaburzenia motoryki żołądka na każdym etapie przewodu pokarmowego. Kiedyś uważaliśmy, że wiąże się to z neuropatią cukrzycową, jednak neuropatia rozwija się w późniejszych etapach choroby, podczas gdy gastropareza manifestuje się bardzo wcześnie.

Dziś diabetolodzy mają już świadomość, że objawy brzuszne u pacjentów z cukrzycą mogą być związane z wieloma różnymi czynnikami. W tej chwili mówimy np. o SIBO, zespole nieprawidłowego rozrostu mikrobioty w jelicie cienkim – to też może mieć wpływ na objawy poposiłkowe u pacjentów. Objawy brzuszne mogą się także rozwijać na skutek niedoboru pewnych substancji odżywczych albo niewydolności egzokrynnej trzustki.

Można to skutecznie leczyć?

Tak, dolegliwości żołądkowo-jelitowe można leczyć na różnych etapach i w zależności od tego, co uznamy za główną przyczynę objawów. Pierwszym wyborem w leczeniu zaburzeń żołądkowych u pacjentów z cukrzycą są prokinetyki, które stymulują wydzielanie acetylocholiny. Wpływają one na złożone mechanizmy neurohormonalne i tym samym pobudzają mięśnie przewodu pokarmowego, powodując ich skurcze i zwiększając perystaltykę. Skutecznym i bezpiecznym prokinetykiem zarejestrowanym w Polsce jest itopryd. Inny lek prokinetyczny – metoklopramid rekomendowany jest do stosowania tylko przez 3–5 dni, a cisapryd ze względu na działania niepożądane został całkowicie wycofany. Niestety, objawy ze strony żołądka i jelit w cukrzycy są długie. Stąd lepszym wyborem jest itopryd, który ma niewielkie ryzyko interakcji lekowych oraz charakteryzuje się dobrą tolerancją. Badania wykazały, że pacjenci zmagający się z gastroparezą cukrzycową, po 8 tygodniach stosowania itoprydu, mieli rzadsze objawy żołądkowo-jelitowe. Odnotowano też u nich, co bardzo ważne, poprawę wskaźników glikemii porannej, poposiłkowej i hemoglobiny glikowanej.

Mamy jeszcze preparat ziołowy STW 5, który ma udokumentowane działanie prokinetyczne. Ale musimy też myśleć o mikrobiocie jelitowej. Wiele leków przeciwcukrzycowych oraz sama cukrzyca poprzez zwolnienie pasażu jelit czy poprzez hiperglikemię i przyjmowanie różnego rodzaju leków sprzyjają występowaniu SIBO, co z kolei może nasilać zaburzenia w opróżnianiu żołądka.

Co wtedy?

Trzeba pomyśleć o regulacji mikrobioty innymi preparatami, np. probiotykami, ryfaksyminą alfa albo kwasem masłowym, co spowoduje, że pacjent będzie lepiej tolerował leki przeciwcukrzycowe i tym samym dobrze kontrolował swoją chorobę. Szczególnie kwas masłowy to bardzo ciekawa cząsteczka. Jest bardzo potrzebny w jelicie grubym, ponieważ zabezpiecza prawidłowe funkcjonowanie bariery jelitowej. Jest też jednym z elementów odpowiadających za prawidłowy skład mikrobioty, w której za największe dobro uważa się błonnik pokarmowy, który to właśnie wytwarza kwas masłowy. Nie zawsze jednak błonnika jest wystarczająco dużo, stąd idea suplementacji egzogennego kwasu masłowego wydaje się bardzo ciekawa.

Czy jednak suplementacja zewnętrzna preparatu kwasu masłowego wykaże te same korzyści? Tu pojawia się problem, ponieważ na polskim rynku jest mnóstwo preparatów kwasu masłowego, jednak większość z nich nie dociera do jelita grubego, czyli nie ma szansy zadziałać. Są natomiast preparaty mikrootoczkowane, których działanie potwierdzają badania kliniczne. W naszej klinice przeprowadziliśmy kilka badań dotyczących mikrootoczkowanych postaci maślanu sodu, z którego wskutek hydrolizy w jelicie powstaje kwas masłowy. Te badania wypadły nadspodziewanie dobrze – kwas masłowy złagodził wiele objawów u pacjentów z zespołem jelita nadwrażliwego oraz z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego. I wreszcie, co interesuje nas najbardziej, właśnie wysyłamy do druku randomizowane badanie dotyczące stosowania maślanu sodu w cukrzycy. Po 6-tygodniowej suplementacji uzyskaliśmy u pacjentów korzystny efekt kliniczny – poprawił się wskaźnik hemoglobiny glikowanej oraz w sposób istotny zmniejszyła się masa ciała.

Dlatego skłaniamy się do tego, aby sięgać po proste preparaty o udowodnionym działaniu. Coraz częściej to już nie suplementy, tylko żywność funkcjonalna, a myślenie o żywności funkcjonalnej jako o czynniku wspomagającym prowadzenie cukrzycy powinno być oczywiste nie tylko dla nas, gastrologów, ale także dla diabetologów.