DOŁĄCZ DO SUBSKRYBENTÓW

NEWSLETTERA

Nowe możliwości obrazowania dna oka w optycznej koherentnej tomografii (OCT)

Podziel się treścią:

 

Pierwsze obrazy tkanek, w tym także siatkówki, z zastosowaniem optycznej koherentnej tomografii (OCT) uzyskano in vitro już ponad 25 lat temu, w 1990 roku. Pierwsze skany przyżyciowe siatkówki uzyskano 3 lata później. W kolejnych latach postęp obrazowania w OCT widoczny był między innymi w możliwości uzyskiwania obrazów o lepszej rozdzielczości, a tym samym OCT stawało się coraz cenniejszym narzędziem pomocnym w rozwiązywaniu większej liczby zagadek diagnostycznych. Badanie OCT początkowo dedykowane było obrazowaniu głównie centralnej części siatkówki, plamki. Obecnie wskazania do wykonania tego badania są zdecydowanie szersze.

Przy pomocy OCT na dnie oka możemy:
?    obrazować i analizować siatkówkę okolicy plamkowej
?     obrazować i analizować tarczę nerwu wzrokowego oraz zmiany w okolicy tarczy nerwu wzrokowego
?     obrazować zmiany siatkówki poza plamką (np. znamiona barwnikowe, zmiany w okolicy naczyń) ? zakres obrazowania jest różny dla poszczególnych aparatów; w przypadku zmiany zlokalizowanej poza polem obrazowania, można skorzystać z fiksatora zewnętrznego w celu odpowiedniego ustawienia oka
?     obrazować zmiany w pęczku plamkowo ? tarczowym
?     diagnozować i monitorować jaskrę (pomiar włókien nerwowych wokół tarczy nerwu wzrokowego, pomiar grubości kompleksu komórek zwojowych w plamce ? opcja dostępna w wybranych aparatach)
?     obrazować oraz analizować naczyniówkę ? możliwość jakościowego obrazowania naczyniówki różni się w poszczególnych aparatach OCT; możliwość automatycznej analizy ilościowej i uzyskania map grubości naczyniówki dostępna jest jedynie w aparacie swept source DRI Triton firmy Topcon
?     obrazować pogranicze szklistkowo-siatkówkowe oraz zmiany w ciele szklistym w przestrzeni zlokalizowanej blisko siatkówki

Rozdzielczość

Poprawa rozdzielczności uzyskiwanych obrazów umożliwiła obrazowanie nawet niewielkich zmian w siatkówce. Poprzez zmianę techniki obrazowania, udoskonalenie możliwości optycznych aparatów, zwiększenie liczby skanów wykonywanych na sekundę oraz udoskonalanie oprogramowania uzyskano coraz lepszą rozdzielczość i jakość obrazów. Ewolucja i rozwój obrazowania OCT dokonują się cały czas, dlatego diagnozując pacjenta warto pamiętać o rozszerzających  się możliwościach tej metody obrazowania.

Ryc 1. Ewolucja w obrazowaniu OCT - przykłady tomogramów prawidłowej siatkówki w dołeczku uzyskanych za pomocą OCT z domeną czasową (Td = time domain) ? OCT 1 i OCT 3, spektralnej OCT oraz OCT najnowszej generacji ? technologia swept source DRI Triton firmy Topcon.
Ryc 1. Ewolucja w obrazowaniu OCT – przykłady tomogramów prawidłowej siatkówki w dołeczku uzyskanych za pomocą OCT z domeną czasową (Td = time domain) ? OCT 1 i OCT 3, spektralnej OCT oraz OCT najnowszej generacji ? technologia swept source DRI Triton firmy Topcon.

W aparatach, w których wykonywanych jest większa liczba skanów na sekundę uzyskiwane są obrazy o lepszej rozdzielczości oraz możliwe jest obrazowanie głębszych struktur, czyli naczyniówki. W aparatach z grupy spektralnych OCT liczba skanów na sekundę wynosi od około 20 000 do 70 000, a długość fali światła około 850 nm, natomiast w aparacie wykorzystującym technologię strojonego źródła światła (swept source DRI) wykonywanych jest 100 000 skanów siatkówki na sekundę, a długość fali wynosi 1050 nm. Dzięki zastosowaniu tak dużej liczby wykonywanych skanów oraz innej długości fali świetlnej uzyskano obrazy siatkówki oraz naczyniówki o wysokiej jakości. W wyniku coraz lepszej jakości i rozdzielczości skanów możliwe jest uwidocznienie nawet bardzo subtelnych zmian w siatkówce ((ryc. 2) oraz analiza struktur dotychczas niemożliwych do zwizualizowania np. ciągłości błony Brucha (ryc. 3).

Ryc. 2. Widoczne (strzałka) niewielkie uszkodzenie warstwy elipsoidalnych fragmentów wewnętrznych segmentów fotoreceptorów (ellipsoid zone - EZ) .
Ryc. 2. Widoczne (strzałka) niewielkie uszkodzenie warstwy elipsoidalnych fragmentów wewnętrznych segmentów fotoreceptorów (ellipsoid zone – EZ) .
Ryc. 3. Skan przedstawia druzy w plamce, zwraca uwagę (strzałka) dokładne uwidocznienie błony Brucha.

Ryc. 3. Skan przedstawia druzy w plamce, zwraca uwagę (strzałka) dokładne uwidocznienie błony Brucha.

Obszar badania

Możliwosć wykonania badania siatkówki i naczyniówki obszaru dna oka o określonej powierzchni.

We współczesnych aparatach OCT istnieje możliwość wykonania nie tylko pojedynczego skanu przez plamkę, ale także zobrazowanie wybranej struktury np. całego obszaru plamkowego, bądź tarczy nerwu wzrokowego, jak również większego obszaru dna oka. W swept source OCT DRI Triton istnieje możliwość wybrania obrazowania obszaru o wielkości 9 mm x 12 mm. Obszar ten obejmuje zarówno centralną część siatkówki, tarczę nerwu wzrokowego, pęczek plamkowo-tarczowy, ale także siatkówkę aż do łuków naczyniowych skroniowych oraz część siatkówki zlokalizowanej nosowo od tarczy nerwu wzrokowego. (ryc. 4)

Ryc. 4. Zielona ramka to obszar 9 mm x 12 mm, który może zostać zobrazowany podczas jednego badania.
Ryc. 4. Zielona ramka to obszar 9 mm x 12 mm, który może zostać zobrazowany podczas jednego badania.

Wpływ przezierności ośrodków optycznych

Jeszcze do niedawna obrazowanie przy pomocy OCT było bezwzględnie uzależnione od przezierności ośrodków optycznych oka, a zmniejszona przeziernosć tych ośrodków znacznie wpływała na jakość badania.

Poprzez zastosowanie innej długości fali świetlnej oraz zwiększeniu liczby skanów wykonywanych w ciągu sekundy uzyskano większą niezależność od przezierności ośrodków optycznych oka.

Przykładowe obrazy OCT uzyskane u pacjentów ze zmniejszoną przeziernością ośrodków optycznych. W tych przypadkach ostre zdjęcie z dna oka nie było możliwe do uzyskania, natomiast skany siatkówki są dobrej jakości, która umożliwia ich dalszą analizę (ryc. 5, 6, 7).

Ryc. 5. Skan obrazujący siatkówkę i naczyniówkę okolicy plamkowej oka lewego u 81-letniej pacjentki z dystrofią rogówki Fuchsa.
Ryc. 5. Skan obrazujący siatkówkę i naczyniówkę okolicy plamkowej oka lewego u 81-letniej pacjentki z dystrofią rogówki Fuchsa.

 

Ryc. 6. Skan obrazujący siatkówkę okolicy plamkowej oka prawego u 77-letniego pacjenta z rozpływem skrzącym ciała szklistego.
Ryc. 6. Skan obrazujący siatkówkę okolicy plamkowej oka prawego u 77-letniego pacjenta z rozpływem skrzącym ciała szklistego.

 

Ryc. 7. Skan obrazujący siatkówkę i naczyniówkę okolicy plamkowej oka prawego u 78-letniej pacjentki z zaćmą.
Ryc. 7. Skan obrazujący siatkówkę i naczyniówkę okolicy plamkowej oka prawego u 78-letniej pacjentki z zaćmą.

Krótkowzroczność

W pierwszych aparatach OCT obrazowanie siatkówki u osób z wysoką krótkowzrocznością stanowiło wyzwanie dla badajacego. Aktualnie dostępne aparaty umożliwiają obrazowanie siatkówki u osób nawet z wysoką krótkowzrocznością, bez utraty jakości uzyskiwanych skanów. Możliwe jest także uzyskiwanie tzw. ?długich? 12 mm skanów u osób nawet z wadami powyżej -20 D. (ryc. 8)

Ryc. 8. Skan obrazujący siatkówkę i ścieńczałą naczyniówkę okolicy plamkowej oka lewego u 29-letniej pacjentki z wysoką krótkowzrocznością (-22 D); na tle fotografii z dna oka widoczna jest mapa grubości naczyniówki
Ryc. 8. Skan obrazujący siatkówkę i ścieńczałą naczyniówkę okolicy plamkowej oka lewego u 29-letniej pacjentki z wysoką krótkowzrocznością (-22 D); na tle fotografii z dna oka widoczna jest mapa grubości naczyniówki

Diagnostyka jaskry

Wykonane badanie może zostać zinterpretowane pod kątem różnych parametrów. Nowoczesne i rozbudowane bazy normatywne coraz większej liczby parametrów, pozwalają podczas analizy na interpretację wyniku już nie tylko pod kątem grubości siatkówki w plamce, ale także wielu innych wartości. Parametrami możliwymi do interpretacji są grubość warstwy włókien nerwowych (RNFL) wokół tarczy nerwu wzrokowego z odniesieniem do bazy normatywnej. Jest to parametr badany i obserwowany w trakcie diagnostyki i monitorowania jaskry. (ryc. 9)

Ryc. 9. Analiza grubości warstwy włóknien nerwowych (RNFL) wokół tarczy nerwu wzrokowego z odniesieniem do bazy normatywnej ? wynik badania prawidłowy oraz graficzne przedstawienie grubości RNFL w postaci ?dwugarbnego? wykresu.
Ryc. 9. Analiza grubości warstwy włóknien nerwowych (RNFL) wokół tarczy nerwu wzrokowego z odniesieniem do bazy normatywnej ? wynik badania prawidłowy oraz graficzne przedstawienie grubości RNFL w postaci ?dwugarbnego? wykresu.

W niektórych współczesnych aparatach możliwa jest także analiza grubości kompleksu komórek zwojowych w plamce. Parametr ten pozwala na wykrywanie jaskry preperymetrycznej (przed pojawieniem się zmian w polu widzenia), gdyż to właśnie w plamce komórki zwojowe ulegają uszkodzeniu w początkowych etapach rozwoju jaskry. W niektórych urządzeniach możliwa jest także analiza kompleksu komórek zwojowych z i bez warstwy włókien nerwowych. Opcja taka istnieje w OCT DRI Triton. (ryc. 10, 11)

Ryc. 10. Analiza grubości kompleksu komórek zwojowych (GCC) wraz z warstwą włókien nerwowych (RNFL) ? po lewej, oraz bez RNFL ? po prawej ? w plamce oka lewego ? wynik prawidłowy.
Ryc. 10. Analiza grubości kompleksu komórek zwojowych (GCC) wraz z warstwą włókien nerwowych (RNFL) ? po lewej, oraz bez RNFL ? po prawej ? w plamce oka lewego ? wynik prawidłowy.

 

Ryc. 11. Analiza grubości GCC z RNFL-po lewej oraz bez RNFL ? po prawej w plamce oka prawego u 18-letniego pacjenta z poszerzonym zagłębieniem tarczy nerwu wzrokowego, prawidłową grubością RNFL wokół tarczy nerwu wzrokowego oraz dodatnim wywiadem rodzinnym w kierunku jaskry ? wynik graniczny (kolor żółty) i patologiczny (kolor czerwony).
Ryc. 11. Analiza grubości GCC z RNFL-po lewej oraz bez RNFL ? po prawej w plamce oka prawego u 18-letniego pacjenta z poszerzonym zagłębieniem tarczy nerwu wzrokowego, prawidłową grubością RNFL wokół tarczy nerwu wzrokowego oraz dodatnim wywiadem rodzinnym w kierunku jaskry ? wynik graniczny (kolor żółty) i patologiczny (kolor czerwony).

Obrazowanie naczyniówki

Kolejnym etapem rozwoju w obrazowaniu OCT stała się możliwość obrazowania naczyniówki. Pierwotnie uważano, że nabłonek barwnikowy siatkówki jest granicą możliwości optycznych tej metody diagnostycznej, teraz wiadomo, że obrazowanie naczyniówki jest możliwe i staje się coraz bardziej dokładne. Dodatkowa możliwość analizy to stworzenie mapy grubości naczyniówki (możliwość dostępna w DRI Triton). (ryc. 12) Obrazowanie naczyń bez dożylnego kontrastu ? OCT Angiografia

Ryc. 12. Skan obrazujący zarówno siatkówkę, jak i naczyniówkę w wysokiej rozdzielczości oraz mapa grubości naczyniówki na tle zdjęcia z dna oka.
Ryc. 12. Skan obrazujący zarówno siatkówkę, jak i naczyniówkę w wysokiej rozdzielczości oraz mapa grubości naczyniówki na tle zdjęcia z dna oka.

OCT Angio, to zupełnie nowe zastosowanie techniki  optycznej koherentnej tomografii. Jest to szybka, nieinwazyjna, trójwymiarowa metoda obrazowania pozwalająca zwizualizować wewnątrznaczyniowy przepływ krwi na poziomie mikrokrążenia. Obrazowanie wykonywane jest bez podawania barwnika dożylnie. Badanie umożliwia obrazowanie naczyń mikrokrążenia siatkówki oraz naczyń naczyniówki. W przypadku patologii naczyniowych, takich jak neowaskularyzacja, uwidacznia nieprawidłowe naczynia. Jest to nowa metoda diagnostyczna, która ma zastosowanie m.in. w obrazowaniu poszerzonej strefy beznaczyniowej (FAZ), umożliwia obrazowanie neowaskularyzacji, a także nieprawidłowości przebiegu naczyń. Wynik można analizować na przekroju, bądź en-face zrówno naczyń powierzchownych, jak i głębokich siatkówki oraz choriokapilarów. OCT Angio umożliwia także obrazowanie naczyń na tarczy nerwu wzrokowego. (ryc. 13)

Ryc. 13. Skan obrazujący hiperreflektywną zmianę w centralnej części siatkówki o niejednoznacznym charakterze (widoczna szczelinowata hiporeflektywna przestrzeń mogąca świadczyć o neowaskularyzacyjnym charakterze zmiany). Poniżej badanie OCT Angio, które nie uwidoczniło neowaskularyzacji w plamce u pacjentki.
Ryc. 13. Skan obrazujący hiperreflektywną zmianę w centralnej części siatkówki o niejednoznacznym charakterze (widoczna szczelinowata hiporeflektywna przestrzeń mogąca świadczyć o neowaskularyzacyjnym charakterze zmiany). Poniżej badanie OCT Angio, które nie uwidoczniło neowaskularyzacji w plamce u pacjentki.

Współcześnie, diagnostyka OCT w okulistyce, staje się coraz bardziej popularna oraz znajduje coraz więcej zastosowań diagnostycznych. Pomimo tego, że nadal największą grupą pacjentów kierowanych na badanie OCT są pacjenci ze zwyrodnieniem plamki związanym z wiekiem (AMD), to dostępne protokoły obrazowania dają możliwość obrazowania, analizy i interpretacji wyników pod kątem różnych innych patologii siatkówki, jak również naczyniówki, czy tarczy nerwu wzrokowego. Przy użyciu OCT możemy diagnozować i monitorować także jaskrę. Jako metoda nieinwazyjna, powtarzalna i szybka znajduje coraz szersze zastosowanie. Możliwość obrazowania naczyń bez konieczności podawania kontrastu umożliwia często postawienie diagnozy jeszcze przed wykonaniem planowanej angiografii. To zapewne nie koniec rozwoju obrazowania dna oka z zastosowaniem OCT, należy spodziewać się, że kolejne lata przyniosą dalsze rozwiązania z wykorzystaniem tej metody diagnostycznej.

Marta Szaflik
Marta Szaflik
Centrum Okulistyczne Laser | Klinika Okulistyki I Wydziału Lekarskiego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Więcej od autora

Chcesz być na bieżąco z informacjami ze świata medycyny?

ŚWIAT LEKARZA i ŚWIAT LEKARZA 3D w Twojej skrzynce mailowej: