W naszej klinice wszczepienie sztucznej rogówki typu Boston stało się już rutynową procedurą transplantologiczną. Jednym z ponad setki pacjentów, u których przeprowadziliśmy ten zabieg, był ukraiński paraolimpijczyk. Jego sytuacja była wyjątkowa z uwagi na okoliczności zewnętrzne, takie jak wojna, a także dlatego, że przez 30 lat był osobą niewidomą. Moment, gdy po zabiegu po raz pierwszy ujrzał twarz swojej żony, a następnie swoich dzieci, był niewątpliwie wzruszający – mówi prof. dr hab. n. med. Edward Wylęgała, prorektor Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach.
Niedawno głośno było o ukraińskim paraolimpijczyku, któremu w Pana klinice wszczepiono sztuczną rogówkę – keratoprotezę typu Boston, i który po kilkudziesięciu latach zaczął widzieć. Operował też Pan pierwszego polskiego pacjenta, który ma obuocznie keratoprotezy. Na czym polega trudność takich zabiegów? Jakim pacjentom keratoproteza pozwala odzyskać wzrok?
W naszej klinice wszczepienie sztucznej rogówki typu Boston stało się już rutynową procedurą transplantologiczną – od kilku lat jest to w pełni refundowane przez NFZ. Jednym z ponad setki pacjentów, u których przeprowadziliśmy ten zabieg, był Ukrainiec. Jego sytuacja była wyjątkowa z uwagi na okoliczności zewnętrzne, takie jak wojna, a także dlatego, że przez 30 lat był osobą niewidomą. Moment, gdy po zabiegu po raz pierwszy ujrzał twarz swojej żony, a następnie swoich dzieci, był niewątpliwie wzruszający. Przed operacją miał tylko poczucie światła w obu oczach.
Niektórzy z naszych pacjentów mają wszczepione keratoprotezy w obu oczach. Decydujemy się na taki zabieg, gdy w towarzyszącym oku ostrość wzroku jest na tyle niska, że uniemożliwia widzenie obuoczne. Wszczepienie obuoczne przynosi ogromną satysfakcję zarówno pacjentowi, jak i naszemu zespołowi transplantacyjnemu.
Zabiegi z użyciem keratoprotezy typu Boston są trudne z kilku powodów. Przede wszystkim wszczepienie tego rodzaju implantu wymaga przestrzegania ściśle określonych kryteriów. Typowym wskazaniem jest obuoczna ślepota rogówkowa, najczęściej spowodowana oparzeniami oczu lub nieudanymi przeszczepami. Jednym z wyzwań jest precyzyjne usunięcie uszkodzonej części rogówki, odpowiednie przygotowanie miejsca dla protezy oraz jej właściwe umiejscowienie na rogówce od dawcy. Po zabiegu pacjent wymaga częstszej kontroli niż po tradycyjnym przeszczepie. Ważne jest monitorowanie powikłań takich jak jaskra, stany zapalne, jałowa martwica płatka. Dla pacjentów, którym tradycyjne metody przeszczepienia rogówki nie pomogły, keratoproteza stanowi szansę na odzyskanie wzroku. Dużym osiągnięciem organizacyjnym w okulistyce w ostatnim czasie było włączenie tej procedury do katalogu świadczeń gwarantowanych. W takich momentach zawsze dziękuję konsultantowi krajowemu, prof. Markowi Rękasowi, oraz wiceministrowi zdrowia, Maciejowi Miłkowskiemu, za ich nieocenione zaangażowanie w tę sprawę.
40 proc. wszystkich przeszczepień rogówki to obecnie w Polsce przeszczepienia warstwowe. Czy przeszczepienia warstwowe, selektywne, to nowy kierunek rozwoju transplantologii? Jaki korzyści odnoszą pacjenci dzięki tej metodzie?
Przeszczepianie warstwowe rogówki stanowi bardzo obiecujący kierunek rozwoju w dziedzinie transplantologii. Główną ideą tego podejścia jest zamiana jedynie uszkodzonej warstwy rogówki. W przypadku pacjentów ze zdrowym śródbłonkiem rogówki, ale uszkodzonym miąższem, zaleca się przeszczep warstwowy przedni. Natomiast gdy dotyczy to chorych z patologią śródbłonka rogówki, najlepszym rozwiązaniem jest przeszczep warstwowy tylny. Istnieją jednak sytuacje, w których przeszczepy warstwowe nie są możliwe, np. w przypadku zmętnień zapalnych z aktywną infekcją lub pęknięć rogówki, gdzie konieczna jest keratoplastyka drążąca. Niestety, w Polsce borykamy się z brakiem odpowiedniej ilości dostępnej tkanki do przeszczepu. Według moich szacunków każdego roku brakuje nam około 500 rogówek. Musimy dążyć do zwiększenia liczby przeszczepów warstwowych, aby osiągnąć lepszą proporcję, np. 60 proc. przeszczepów warstwowych do 40 proc. przeszczepów drążących. Korzyści płynące z przeszczepienia warstwowego obejmują przede wszystkim szybszą rehabilitację wzrokową, mniejsze obciążenie dla pacjenta i systemu opieki zdrowotnej, lepsze wyniki funkcjonalne oraz mniejszą liczbę przypadków odrzutu.
Szczególnym rodzajem przeszczepów warstwowych jest przeszczepienie wyhodowanych komórek macierzystych rąbka rogówki. U jakich pacjentów stosuje się tę metodę? Jakie są jej największe zalety?
Przeszczepienie komórek macierzystych rąbka rogówki to specyficzny i innowacyjny rodzaj przeszczepów warstwowych, reprezentujący jedynie 1-2 proc. wszystkich przeszczepów rogówki. Procedura ta koncentruje się na przeszczepieniu komórek macierzystych nabłonka rogówki, które naturalnie znajdują się w rąbku rogówki. Głównym wskazaniem do tego rodzaju przeszczepu jest niewydolność rąbka rogówki, która najczęściej występuje po oparzeniach oka. Charakterystycznym objawem tej niewydolności jest zastąpienie przeźroczystego nabłonka rogówki przez nabłonek spojówki, co prowadzi do utraty przeźroczystości rogówki i w konsekwencji do pogorszenia wzroku. Jednakże dzięki postępom w medycynie obecnie mamy kilka efektywnych metod przeszczepienia, w tym przeszczepienie własnych komórek pacjenta, które zostały uprzednio wyhodowane w laboratorium.
Alternatywną metodą jest bezpośrednie przeniesienie komórek na oko pacjenta. Chociaż przeszczepienie komórek od dawców jest możliwe, wiąże się z koniecznością stosowania intensywnej immunosupresji. Co ważne, wyniki przeszczepów komórek nabłonkowych z komórkami macierzystymi w postaci leku oraz te przeszczepione w procedurze Simple (SLET) są zbliżone, a po dwóch latach od przeszczepienia około 80 proc. rogówek funkcjonuje prawidłowo. Należy jednak zaznaczyć, że część pacjentów z tej grupy może korzystać z przeszczepu sztucznej rogówki.
Prof. dr hab. n. med. Edward Wylęgała, kierownik Katedry i Oddziału Klinicznego Okulistyki Śląskiego Uniwersytetu Medycznego, prorektor ds Rozwoju i Transferu Technologii Śląskiego Uniwersytetu Medycznego. W pracy naukowo-badawczej koncentruje się na zagadnieniach dotyczących przeszczepów rogówki, schorzeń plamki siatkówki, badań genetycznych w okulistyce, traumatologii okulistycznej, obrazowaniu, diagnostyce i leczeniu jaskry.
Rozmawiała: Dorota Bardzińska