W wielu przypadkach preparaty regenerujące powierzchnię oka mogą być korzystne dla pacjentów po operacjach okulistycznych. Pomagają w nawilżeniu oka, wspierają regenerację tkanki i łagodzą objawy suchości. Najważniejszym jednak aspektem wydaje się właściwe przygotowanie pacjenta do operacji – mówi prof. dr hab. n. med. Edward Wylęgała, prorektor Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach.
Czy uczucie suchości, ciała obcego w oku zdarza się często i czym może być spowodowane?
Uczucie suchości i ciała obcego w oku po zabiegach okulistycznych zdarza się stosunkowo często. Może być spowodowane uszkodzeniem powierzchni oka, niewystarczającą produkcją łez, nieregularnym mruganiem czy reakcją na leki używane po operacji. Najczęściej jednak jest zaostrzeniem stanu, który obecny był przed operacją, natomiast przeprowadzenie operacji doprowadziło do utraty homeostazy powierzchni oka. Homeostaza, czyli stan dynamicznej równowagi, to ciągła relacja pomiędzy czynnikami uszkadzającymi powierzchnię oka (czynniki fizyczne, chemiczne, reakcje niepożądane leków stosowanych miejscowo i ogólnie), a czynnikami ochronnymi (prawidłowy brzeg powieki, film łzowy, mruganie, ciągła regeneracja nabłonka spojówki i rogówki).
Uczucie suchości i ciała obcego jest objawem bardzo niespecyficznym i może towarzyszyć zespołowi suchego oka (ZSO), chorobom infekcyjnym, alergicznym, dystroficznym oraz degeneracyjnym, które mogą dotyczyć powiek, spojówki oraz rogówki. Żeby rozpoznać chorobę nazwaną zespół suchego oka, nie wystarczy stwierdzenie objawów subiektywnych pod postacią „uczucia suchości”. Objawy ZSO zgłaszane przez pacjenta są zróżnicowane, najczęściej podawane to: uczucie „piasku pod powiekami”; uczucie ciała obcego; swędzenie; pieczenie; zwiększona ilość wydzieliny; łzawienie szczególnie po ekspozycji na wiatr, zimne powietrze, silne światło; światłowstręt; zaczerwienienie oczu; ból oraz zamglone widzenie. Do ilościowej oceny tych objawów stosuje się specjalistyczne, wystandaryzowane kwestionariusze.
Po jakich zabiegach okulistycznych może dojść do uszkodzenia powierzchni oka, uszkodzeń nerwów rogówkowych? Dlaczego do nich dochodzi?
Operacje zaćmy, LASIK, PRK oraz inne procedury refrakcyjne mogą prowadzić do uszkodzenia powierzchni oka i nerwów rogówkowych. W trakcie tych procedur istnieje konieczność manipulowania rogówką lub jej cięcia, co może prowadzić do uszkodzenia nerwów rogówkowych. Uszkodzenie nerwów może wpłynąć na czucie w oku i produkcję łez, prowadząc do uczucia suchości.
Według danych American Academy of Ophthalmology sprzed kilku lat aż u 1/3 pacjentów po operacji zaćmy objawy zespołu suchego oka utrzymują się ponad 3 miesiące. Czy podobnie jest u polskich pacjentów?
Nie mam dokładnych danych dotyczących polskich pacjentów, ale z mojego doświadczenia mogę powiedzieć, że wielu pacjentów po operacji zaćmy również skarży się na objawy suchego oka. Różnice mogą wynikać z technik operacyjnych, standardów opieki i czynników związanych z pacjentem, ale jest to powszechny problem w wielu krajach.
Dane dotyczące częstości występowania zespołu suchego oka opisywane w okresie ostatnich 10 lat różnią się w szerokim zakresie, co związane jest między innymi z różną standaryzacją grup badanych, brakiem jednolitych kryteriów diagnostycznych oraz doborem innych testów subiektywnych (kwestionariuszy jakości widzenia) oraz badań przedmiotowych. Wyniki badań opierających się na objawach subiektywnych określają częstość występowania ZSO w przedziale od 5 do 50 proc., natomiast badania oparte na objawach przedmiotowych określają częstość nawet do 75 proc. populacji. W międzynarodowych badaniach epidemiologicznych oszacowano częstość występowania ZSO na 5-30 proc. w populacji powyżej 50. roku życia.
Czy można przyspieszyć regenerację powierzchni oka i nerwów rogówki?
Tak, są dostępne terapie wspomagające regenerację, takie jak preparaty regenerujące powierzchnię oka, które zawierają substancje wspomagające gojenie się ran, jak kwas hialuronowy, trehaloza, dekspantenol, wyciąg z Ginkgo biloba, hydrokortizon w małych stężeniach, wyciąg z nasion Sacha inchi. Dodatkowo istotne jest jak najmniejsze narażenie powierzchni oka w trakcie operacji oraz w okresie pooperacyjnym na działanie substancji uszkadzających oraz konserwujących, a także na działanie niekorzystnych czynników fizycznych.
Czy lekarze okuliści powinni rutynowo zalecać po operacjach, jednocześnie z antybiotykiem i sterydem, preparaty regenerujące powierzchnię oka? Jaka jest ich rola?
W wielu przypadkach preparaty regenerujące powierzchnię oka mogą być korzystne dla pacjentów po operacjach okulistycznych. Pomagają w nawilżeniu oka, wspierają regenerację tkanki i łagodzą objawy suchości. Najważniejszym jednak aspektem wydaje się właściwe przygotowanie pacjenta do operacji. Przygotowanie powierzchni oka ma za zadanie wzmocnienie naturalnych mechanizmów obronnych powierzchni oka, aby zabieg operacji był jak najmniejszym wytrąceniem z homeostazy. Postępowanie w pierwszym etapie oparte jest na uświadomieniu pacjentowi istoty choroby, określeniu ewentualnych modyfikowalnych czynników środowiska, skorygowania stosowanych leków ogólnych pod kątem ich działań niepożądanych na powierzchnię oka oraz na wprowadzeniu modyfikacji diety i włączenia codziennego postępowania polegającego na higienie brzegów powiek. Prawidłowo przeprowadzona codzienna higiena brzegów powiek wpływa na uregulowanie pracy gruczołów Meiboma odpowiedzialnych za produkcję warstwy lipidowej filmu łzowego, zmniejsza subiektywne dolegliwości i poprawia obiektywne parametry powierzchni oka.
Na rynku jest obecnie wiele preparatów tzw. sztucznych łez, zawierających kwas hialuronowy. Jakie składniki powinny wchodzić w skład preparatu przyspieszającego regenerację powierzchni oka po zabiegach okulistycznych? Czy sam kwas hialuronowy wystarczy? Dlaczego tak ważne jest, by stosowany preparat był tzw. produktem klasy farmaceutycznej?
Kwas hialuronowy jest znany ze swoich właściwości nawilżających i regenerujących, ale może być korzystne, aby preparat zawierał również inne składniki wspierające gojenie, takie jak witamina A, elektrolity czy lipidy. Produkt klasy farmaceutycznej zapewnia odpowiednią czystość, skuteczność i bezpieczeństwo. Kwas hialuronowy dodatkowo oddziałuje na powierzchniowy receptor CD44, przez co wspomaga proces gojenia nabłonka rogówki, poprawę funkcji i ochrony powierzchni oka, a także przywrócenie morfologii i rozmieszczenia komórek kubkowych. Ze względu na swoje nienewtonowskie właściwości naśladuje zachowanie filmu łzowego – ponieważ jego lepkość zależy od siły nacisku. Otwarte oko charakteryzuje się wyższą lepkością łez, co zapobiega przerwaniu filmu łzowego, natomiast niższa lepkość łez podczas mrugania zapobiega uszkodzeniu powierzchni nabłonka
Preparaty obecne na rynku należą do kilku generacji kropli nawilżających.
Grupa najstarsza obejmuje polimery naturalne, takie jak HPMC, polimery syntetyczne (PVP), żele karbomerowe i maści parafinowe. Aby poprawić nawilżenie i przedłużyć czas działania na powierzchni oka, do takich preparatów często dodaje się różne środki zwiększające lepkość. Główną wadą tej grupy kropli do oczu jest krótki czas ustępowania objawów u pacjenta, większość z nich zawiera także konserwanty. Powszechnie jednak wiadomo, że przewlekłe narażenie powierzchni oka na konserwanty powoduje toksyczność i niekorzystne zmiany na powierzchni oka. Istnieje wiele badań in vitro i in vivo wykazujących, że BAK (chlorek benzalkomium) może indukować apoptozę komórek nabłonka rogówki i spojówki, uszkadzać nerwy rogówki, opóźniać gojenie się ran rogówki, zakłócać stabilność filmu łzowego, a także może powodować utratę komórek kubkowych.
Kwas hialuronowy jest przedstawicielem drugiej generacji. Najnowsze formuły kropli nawilżających mają zwykle złożone receptury i leczą nie tylko objawy, ale mają na celu zwalczanie przyczyn choroby – hiperosmolarności, stanu zapalnego i uszkodzenia powierzchni oka. Pozbawione są również konserwantów.
Dlaczego tak istotne jest, by taki preparat pacjent zastosował – czy jest szansa, że przyspieszy on proces gojenia, spowoduje szybsze ustąpienie dolegliwości i szybszy powrót do aktywności?
Stosowanie odpowiedniego preparatu może znacząco przyspieszyć proces gojenia, co prowadzi do szybszego ustąpienia dolegliwości i pozwala pacjentowi szybciej wrócić do normalnego funkcjonowania. Dlatego tak ważne jest, aby pacjenci stosowali się do zaleceń lekarskich i korzystali z produktów wysokiej jakości. Niemniej jednak warto podkreślić, że nawet najdroższy preparat zastosowany w zaawansowanym zaostrzeniu choroby powierzchni oka nie będzie tak skuteczny jak prawidłowe przegotowanie i działania poprzedzające zabieg operacyjny.
Rozmawiała: Dorota Bardzińska