Prof. Jerzy Woy-Wojciechowski: Jedyni w Europie

W XIX w. obserwowano wielki rozwój nauk, w tym medycyny. Jednak nasz kraj przez 123 lata miał utrudniony kontakt ze światową medycyną, zwłaszcza w zaborze rosyjskim. Trudno też było przekazywać na zachód nasze sukcesy i odkrycia w medycynie, jak zapalenie jelita grubego prof. A. Leśniewskiego, który, jak pisze M. Kawalec dla zachodniej Europy był znikąd.¹⁾ Były to trudne lata zaborów, zsyłek na Sybir, a także dwóch wojen światowych, 44 lata supremacji sowieckiej i zakłamywania historii. ²⁾

To wszystko sprawiło, że polska medycyna do powstania III RP działała w niepodległym kraju tylko przez 20 lat. W tragicznym okresie II wojny światowej poległo aż 50% lekarzy (z około 12000 w 1939 r. ponad 6000). Jedyna tablica poświęcona tym, którzy zginęli, została wmurowana przez PTL w 1989 r. w ścianę b. Szpitala Ujazdowskiego, a lekarze każdego roku, 1 września składają im hołd. ³⁾

Uczelnie medyczne wykładami z historii polskiej medycyny uzupełniają wiedzę studentów o czasach od króla Stanisława Augusta Poniatowskiego do współczesności. Wielką rolę odgrywają muzea, które przekazują wiedzę z dziedziny kultury, historii i dziedzictwa narodowego. Można powiedzieć, że jesteśmy krajem muzeów. Istnieją takie muzea jak guzików, siekier, czy bombki choinkowej.⁴⁾

W 2017 r., jak podaje GUS, muzea w Polsce odwiedziło 37,5 mln osób, (o 3,2 % więcej niż w 2016 r.), lecz z pośród 981 muzeów – nie ma muzeum medycyny. ⁵⁾ Tak, jesteśmy jedynym krajem w Europie, które takiego muzeum nie posiada! Z kolei Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego podaje, że podlega mu i jest finansowane z budżetu tego resortu aż 985 muzeów. ⁶⁾

Pragnę podkreślić, że Polskie Towarzystwo Lekarskie (PTL) darzy Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego wielkim szacunkiem, mimo że w pawilonie chirurgicznym byłego Szpitala Ujazdowskiego, o który przez dziesięciolecia staraliśmy się, by powstało tam muzeum medycyny, utworzono Instytut Teatralny, a pawilonie Głównej Biblioteki Lekarskiej zamierzano utworzyć kolejny instytut… tym razem tańca. ⁷⁾ W 2018 r. GUS podał, że mamy w Polsce 188 teatrów i aż 949 szpitali. No cóż… Medycyna niekiedy staje się szczególnie dostrzegalna i ważna, na przykład w czasie pandemii, ale nie w sprawie takiej błahostki, jak muzeum medycyny.

Gdy w 1970 r. zostałem członkiem PTL, wtedy już zwróciłem uwagę, że Polsce nie ma ogólnodostępnego muzeum medycyny (istnieją przy uczelniach medycznych, ale niedostępne dla publiczności (jedyny wyjątek stanowi Dom Towarzystwa Lekarskiego Krakowskiego z pięknym witrażem S. Wyspiańskiego przy ul. Radziwiłłowskiej 2).

I tak zaczęła się moja niekończąca się wędrówka o utworzenie muzeum medycyny w pawilonie dawnego Szpitala Ujazdowskiego przy ul. Jazdów 1a.⁸⁾ Dotąd złożono nieskończenie wiele wizyt i wysłano dziesiątki pism, które wzbogacają nasze archiwum. Niestety… bez pozytywnej decyzji. ⁹⁾ Niektórych decydentów do 2015 r. bardziej interesowało już istniejące „muzeum diabłów polskich” niż medycyny.

Natomiast z przyjemnością podkreślę, że wiele osób popiera nasze starania o utworzenie Narodowego Muzeum Medycyny, jak obecnie nam panująca Pierwsza Dama, a w przeszłości wspierali nasze starania światłej pamięci Prezydent RP Lech Kaczyński, Prezydent Warszawy Stanisław Wyganowski, Wojewoda Mazowiecki Bohdan Jastrzębski i Minister Zdrowia Zbigniew Religa. Na razie moje starania są guzik warte, który to guzik mogę oddać do muzeum guzików, które istnieje w Łowiczu, ale wierzę, że doczekam się POLSKIEGO NARODOWEGO MUZEUM MEDYCYNY. Jestem młody, a o to muzeum staram się dopiero 50 lat.

¹⁾Antoni Leśniewski opisał zapalenie jelita krętego już w 1903 r., a B. Crohn 29 lat później lecz lekarze zachodu przypisują jemu nazwę tej jednostki. Magdalena Kawalec-Segond w obszernym artykule zauważa, że „zabory dla Polski były takie destrukcyjne, bo jeśli chce się zostać kimś, nie można być znikąd, a Antoni Leśniowski dla świata był znikąd” (TVP Tygodnik, wydanie nr. 65). Podobnie sedymentację krwi opisaną przez Edmunda Biernackiego w 1894 r. świat nazywa metodą Westergrena opisaną 25 lat później. Także Jakub Jodko-Narkiewicz opisał tzw. „aurę” już w 1896 r. a sowiecki Siemion Kirlian 34 później, to propaganda jemu przypisuje opis tego zjawiska. W grudniu 1805 r. z inicjatywy Jędrzeja Śniadeckiego, powstało w Wilnie pierwsze polskie towarzystwo lekarskie. Pierwsze w tej części Europy, a nawet na terenie naszego zaborcy – carskiej Rosji (kolejne powstało w Petersburgu w 1901 r., także z inicjatywy polskich lekarzy).
²⁾Dr Piotr Szarejko, poszukując w archiwach i Wielkiej Encyklopedii Radzieckiej przez wiele lat materiałów do swego kilkutomowego dzieła – „Lekarze Polscy XIX wieku” stwierdził, iż około 20 polskim lekarzom zmieniono narodowość na rosyjską.   
³⁾Jak przyznaje były major KGB Oleg Zakirow w latach 1940-1945 r. NKWD zamordowało 25000 polskich oficerów. Wśród nich było ponad 850 lekarzy. Jedyna tablica w kraju upamiętniająca poległych lekarzy została wmurowana w 50 rocznicę wybuchu Ii wojny światowej na ścianie pawilonu chirurgicznego b. Szpitala Ujazdowskiego. Patrz także: „DZIEJE.PL. Portal Historyczny PAP”. Aktualizacja: 14.07.2016, Publikacja: 01.09.2013 Wiadomości., a także: Jerzy Woy-Wojciechowski „Moje towarzystwo”, wyd. Domena, 2015. Z kolei tablica upamiętniająca lekarzy zamordowanych przez NKWD w Katyniu, z inicjatywy PTL znajduje się w bazylice Św. Krzyża przy Krakowskim Przedmieściu (pierwsza kaplica od wejścia po prawej stronie).  
⁴⁾ Wśród setek muzeów istnieją takie jak Guzików w Łowiczu, Nietypowych Rowerów (Gołąb k. Lublina), Chleba (Radzionków), Siekier (Orzechówka), Bajek (Czarnków), Bombki Choinkowej (Nowa Dęba), Dobranocek (Rzeszów), Dzwonków (Jastrzębie-Zdrój), Fortepianów (Ostromecko), Lalek (Pilzno i Troszyn), Mydła i Brudu (Bydgoszcz), Nożyczek (Tarnogród), Polskiej Piosenki (Opole), Pszczelarstwa (Czerwonka, Kamianna. Stróże), Siekier (Orzechówka), Piernika (Toruń), Zabawek (Karpacz, Kudowa Zdrój, Toruń), Rogali (Poznań).                 
⁵⁾ Mamy w Polsce 921 muzea (wg GUS 2018 r.): Regionalne 180, Historyczne 171, Artystyczne 91, Interdyscyplinarne 72, Militarne 63, Techniki i nauki 63, Inne 60, Biograficzne 55, Etnograficzne 37, Na wolnym powietrzu 35, Archeologiczne 32, Martyrologiczne 28, Przyrodnicze 28, Geologiczne 15, Muzeum wnętrz 10, Literackie 9. Razem 921.                                                                                                                                
⁶⁾ Wg danych z 23.09.2020 r. finansowanych z budżetu Ministerstwa Kultury I Dziedzictwa Narodowego mamy 895 Muzeów w tym: NARODOWE – 11, REGIONALNE – 15, BIOGRAFICZNE – 55, ETNOGRAFICZNE – 14, ETNOGRAFICZNE TYPU SKANSENOWEGO – 50, SKANSENY TECHNIKI – 26, INNE MUZEA I SKANSENY – 13, HISTORYCZNE – 42, PRZYRODNICZE, GEOLOGICZNE I GEOGRAFICZNE – 43, SZTUKI – 16, MUZEA W ZAMKACH, PAŁACACH, DWORACH – 39, SAKRALNE I RELIGIJNE – 64, WOJSKOWE – 68, INNE – 75.                                                           
⁷⁾ Piszący te słowa już w 1966 r. został uhonorowany odznaczeniem Zasłużony Działacz Kultury. Wysyłane od 1989 r. co rok do Ministerstwa Kultury zaproszenia na doroczną uroczystość honorowania lekarzy na Zamku Medalem Gloria Medicinae, zaowocowało utworzeniem 16 lat później, w 2005 r. Medalu Gloria Artis. Z kolei prośba skierowana do Min. Kultury o poparcie utworzenia w pawilonie chirurgicznym b. Szpitala Ujazdowskiego Muzeum Medycyny, zakończyła się tym, że powstał w tym pawilonie Instytut Teatralny (!). Tłumaczono, że pawilon ten jest „na szlaku królewskim” (PTL zaproponował by utworzyć muzeum medycyny w kuluarach Teatru Wielkiego, który nie jest na tym szlaku).       
⁸⁾ NIEKTÓRE INFORMACJE O SZPITALU UJAZDOWSKIM. Szpital Ujazdowski działał od 1807 roku do 1947 r. W okresie międzywojennym działała przy nim wyższa szkoła lekarzy wojskowych (podchorążych sanitarnych). Na ścianie pawilonu chirurgicznego znajduje się tablica poświęcona Gen. Karolowi Kaczkowskiemu, Naczelnemu Lekarzowi Powstania 1931 r. a od 1989 r. także tablica poświęcona 6000 lekarzom (ponad 50 %), którzy zginęli w ostatniej wojny. Każdego 1 września PTL oddaje im hołd. O historii Szpitala Ujazdowskiego powstawały książki (Halina Odrowąż-Szukiewicz „Rzeczpospolita Ujazdowska”) oraz filmy (Bogdan Kezik – „Szpital Ujazdowski”, Warszawa 2001). Historyczny pawilon b. Szpitala Ujazdowskiego przy Al. Ujazdowskich 6a dział starodruków – GBL (byłby idealnym miejsce na muzeum. Łącznie teren byłego Szpitala Ujazdowskiego zajmuje 0,75 ha, co jest fragmentem działki nr 6 w obrębie 5-06-12 o powierzchni 5,1 ha będącej we władaniu Dyrekcji Centrum Sztuki Współczesnej mającego swoją siedzibę w Zamku Książąt Mazowieckich (Ujazdowskim) i stanowiącej własność Skarbu Państwa. Władze Warszawy od ponad 50 lat wielokrotnie przyrzekały PTL pomoc w utworzeniu NARODOWEGO MUZEUM MEDYCYNY w jednym z pawilonów byłego szpitala Ujazdowskiego. Przekazanie na muzeum medycyny pawilonu przy ul. Jazdów 1 a przyrzekał ustnie w 1998 roku wojewoda Mazowiecki Bohdan Jastrzębski, lecz przedwczesna śmierć wojewody uniemożliwiła dopełnienie formalności. Ostatnia wizyta u wojewody Mazowieckiego Konstantego Radziwiłła z prośbą o poparcie starań w utworzeniu muzeum medycyny w pawilonie b. Szpitala Ujazdowskiego miała miejsce 8 czerwca 2020 r.                                 
⁹⁾Niektóre dane dotyczące starań o utworzenie muzeum medycyny. Rok 1970. Pomysł by w b. Szpitalu Ujazdowskim przy ul. Jazdów 1a utworzyć muzeum medycyny. 1971. Wizyta dr Marii Rozwadowskiej i dr Jerzego Woy– Wojciechowskiego u inż. Biegańskiego, naczelnego architekta Warszawy, by uzyskać na muzeum medycyny pawilon byłego Szpitala Ujazdowskiego. 1973. Dyrektor Muzeum Narodowego prof. Jan Lorentz sugeruje by muzeum powstało w tzw. „szpitalu fundowanym” przy ul. Biedronki 6 w Wilanowie. 1981. Odmowa naczelnika spraw lokalowych Stołecznej Rady Narodowej Janusza Gąsiorowskiego w sprawie uzyskania pawilonu b. Szpitala Ujazdowskiego. 1990. Wizyta u Prezydenta Warszawy Stanisława Wyganowskiego, który gorąco popierał nasze starania. 2000. Wizyta u Wicewojewody A. Pietkiewicza (popiera). 2004. Prezydent RPA. Kwaśniewski poleca ministrowi Kultury Waldemarowi Dąbrowskiemu zorganizowanie Muzeum Medycyny w pawilonie chirurgicznym Szpitala Ujazdowskiego. Po remoncie Minister Kultury urządzą tam Instytut Teatralny! 2005. Wizyta u Min. Zdrowia Zbigniewa Religi (gorąco popierał). 2007. Wizyta u Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego(bardzo popierał). 2008. Spotkanie z senator Krystyną Bochenek (żoną kardiochirurga) z prośbą by Senat RP popierał nasze starania. 2010. Wizyta u prezesa NIL Macieja Hamankiewicza.(popierał). 2012. J. Woy-Wojciechowski przedstawia Komisji Zdrowia Senatu RP 49 lat starań o Narodowe Muzeum medycyny. 2017. Wysłano pismo z prośbą o poparcie 48 lat starań o utworzenie Narodowego Muzeum Medycyny do Prezesa PIS Jarosława Kaczyńskiego. 2020. Wizyta 8.06. u Wojewody Mazowieckiego Konstantego RADZIWIŁŁA z prośbą o poparcie już w 50-cio letnich staraniach o utworzenie Narodowego Muzeum Medycyny. Wysłano pismo w tej sprawie do Ministra Kultury prof. Glińskiego. 2021. Wysłanie kolejnego pisma do Ministra Kultury Prof. Glińskiego z prośbą o pomoc w utworzeniu Muzeum Medycyny. Podobnie, jak w 2020 r. i tym razem nie uzyskano odpowiedzi.

Prof. Jerzy Woy-Wojciechowski