Dionizy Purta to jeden z najwybitniejszych twórców ludowych, znany głównie z rzeźby. Jego figurki stanowią rarytas kolekcjonerski, znajdują się w najważniejszych etnograficznych zbiorach muzealnych w kraju, ale również w kolekcjach prywatnych zagranicą.
Przez ponad 50 lat działalności Dionizy Purta wykształcił własny niepowtarzalny charakter rzeźby w drewnie i ? jakkolwiek banalnie to zabrzmi ? rozpoznawalny i oryginalny styl. Oczywiście można tego artystę zestawiać z innymi przedstawicielami sztuki intuicyjnej, art brut, a nawet z wybitnymi reprezentantami prymitywizmu (z Nikiforem i Ociepką włącznie), można też jego styl porównywać ze sztandarowymi przedstawicielami tego gatunku jak np. Jędrzej Wowro. Jednakże zawsze pozostaje nieodparte wrażenie, że rzeźby Dionizego są osobne, oddzielne, jedyne w swoim rodzaju ? emanują po prostu inną duchowością. Gdyby ustawić i skumulować te dzieła w jednej zagęszczonej gromadzie, uderzające byłoby wrażenie materii pochodzącej prosto z natury, a może raczej siły surowca, jakim są drewno, korzenie, gałęzie, huba? Gdy natomiast obcuje się z figurką autorstwa Dionizego sam na sam, oko w oko, efekt jest porażający. Jego wielokolorowe zwierzęta, ludzie i humanoidy, dobre anioły, spokojni i opanowani święci, jaskrawo udekorowane ptaki i ptaszoidy z nakrapianymi różną barwą skrzydłami, stwory o fantastycznych proporcjach ? przemawiają, dają znaki, czarują, straszą, ostrzegają, podpowiadają coś lub wskazują drogę, ptaki wydają dźwięki lub śpiewają, sowie oczy magnetyzują, postaci krzyczą albo milczą, jedne są sarkastyczne, inne przeszywają wzrokiem, inne jeszcze skłaniają do wzruszenia lub medytacji albo przywołują spontaniczny uśmiech, poprawiając nastrój. Znajdujemy tu różne inspiracje ? od dawnej sztuki średniowiecznej, po elementy folklorystyczne i egzotyczne, nacechowane niepowtarzalnymi wzorami skomponowanymi z jaskrawych barw.
FOT. PODLASKI INSTYTUT KULTURY
Niezwykle ciekawy jest warsztat, a ściślej proces tworzenia rzeźb przez Dionizego Purtę. Ważne wydaje się to, że przeważającą część tych rzeźb stanowią twory skonstruowane z kilku pojedynczych, osobnych elementów, które samodzielnie nie zaistniałyby jako dzieło sztuki, zaś złożone w całość, scalone, uzyskują raptem niezwykłe atrybuty, nabierają znaczenia i tożsamości, a wręcz nabywają cech osobowych. Polichromatyczne formy, chimery ludzko-zwierzęce, bardzo osobiste i osobliwe podejście artysty do wątków religijnych, a do tego niejednokrotnie zmieszane elementy sacrum i profanum wywołują skojarzenia z realizmem magicznym. Oddzielnie wystrugane elementy, kunsztownie wyciosane fragmenty z desek, pilśni, patyków łączą się tu z naturalnym, surowym, nieopracowanym korzeniem albo gałęzią? i nagle rodzi się ludzka, zwierzęca lub anielska postać, z ekspresją i pełnym wyrazem. W moim odczuciu dzieła Purty są naiwne tylko z pozoru, bowiem znacznie więcej w nich głębi i przekazu, tęsknoty za jakimś zaginionym, starym i romantycznym światem, oniryzmu i fantazji prosto z marzeń sennych. Dlatego powstaje wrażenie, że rzeźby te ? mimo uproszczeń formy i geometryzacji ? są nadspodziewanie plastyczne, po prostu żyją. Jan Leończuk pisał o rzeźbach Dionizego: ?Wyrosły z ziemi i nieba. Z tęsknoty artysty do dotknięcia dłutem rzeczywistości nierozpoznawalnej??. Pasja, naturalny talent i wrażliwość, pomysłowość oraz śmiała zabawa z formą i kolorem, oryginalna technika i szczerość ? razem wzięte ? określają tę twórczość najlepiej.
DIONIZY PURTA (ur. 22 maja 1941 r. we wsi Lewonie, mieszka i pracuje w Białymstoku) to jeden z najwybitniejszych twórców ludowych zajmujących się rzeźbą w drewnie. Jego dzieła i kolekcje ? mimo podlaskiego i wiejskiego rodowodu ? wykraczają daleko poza ten region w sensie geograficznym i daleko poza skojarzenia z wiejskością w sensie mentalnym i estetycznym. Są znane i cenione przez koneserów art naif w Polsce i zagranicą. Purta jest laureatem prestiżowej ogólnopolskiej Nagrody im. Oskara Kolberga za zasługi dla kultury ludowej (2020).
FOT. PODLASKI INSTYTUT KULTURY
Dionizy Purta to członek białostockiego Stowarzyszenia Twórców Ludowych, Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Białymstoku, a także Stowarzyszenia Twórców Ludowych w Lublinie. Uczestniczył w wielu plenerach rzeźbiarskich i konkursach, wystawach indywidualnych i zbiorowych, z których miłośnikom sztuki zapadły w pamięci m.in. ?Rzeźbione historie? z 2009, zrealizowane za sprawą stypendium Marszałka Województwa Podlaskiego. W 2017 r. artysta uzyskał stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego na projekt pięknej urzekającej wystawy ?Między ziemią i niebem ? święci i anieli?. Dionizy Purta uczestniczył w Konkursie Współczesnej Ludowej Sztuki Religijnej w Kielcach, w renomowanym międzynarodowym ?Art Naif Festiwal? w Katowicach (2012). Bywa regularnym gościem lubelskich Jarmarków Jagiellońskich oraz organizowanych w Kazimierzu Dolnym Targów Sztuki Ludowej. Kiedyś rzeźby Dionizego można było odnaleźć w zbiorach sztuki ludowej i nieprofesjonalnej w kraju (w tym również pośród znanych kolekcji prywatnych np. mecenasa sztuki nieprofesjonalnej Leszka Macaka w Krakowie, Elżbiety Dzikowskiej w Warszawie, Krzysztofa Kawęczyńskiego w Biebrzańskim Muzeum Sztuki w Goniądzu, od dawna również w dziale etnografii Muzeum Podlaskiego w Białymstoku). Dzisiaj jego figurki są obiektem pożądania, stanowią rarytas kolekcjonerski, znajdują się w najważniejszych etnograficznych zbiorach muzealnych w kraju (obszerna ekspozycja w Podlaskim Muzeum Kultury Ludowej w Wasilkowie), ale również w kolekcjach prywatnych zagranicą ? m.in. we Francji, Litwie, w Berlinie. Mimo upływu czasu Dionizy Purta nie przestaje tworzyć, powstają nowe zaskakujące rzeźby, kapliczki, wieloelementowe figurki, madonny, zatroskane i dumne postaci świętych i różnobarwni aniołowie… Artysta zwykł mawiać: ?Jak nie rzeźbię, to choruję?. Na swoich drewnianych fantastycznych ptakach, na jaskrawych kolorowych skrzydłach aniołów Dionizy Purta wzlatuje i właśnie ląduje w panteonie sztuki ludowej.
TEKST: PROF. JERZY KONSTANTYNOWICZ
