Polskie dzieci są zaliczane do najszybciej tyjących w Europie. Nadmierna masa ciała dotyczy prawie 1/3 ośmiolatków, a to oznacza, że znajdują się w grupie ryzyka rozwoju cukrzycy. Według raportu otwarcia Programu Cities Changing Diabetes ?Szkoła, gmina, system ? partnerstwo przeciw epidemii otyłości i cukrzycy? polscy uczniowie są grupą zagrożoną otyłością i cukrzycą. Dokument wskazuje, jakie działania należy podjąć na poziomie szkoły, gminy i systemu ochrony zdrowia, by zahamować epidemie otyłości i cukrzycy. Do światowego programu walki z cukrzycą ? Cities Changing Diabetes (CCD) ? przystąpiły dwa polskie miasta: Warszawa i Kraków.
Cities Changing Diabetes to światowy program walki z cukrzycą, funkcjonujący od 2014 r., który zasięgiem obejmuje 130 mln osób w 41 miastach na świecie, m.in. Berlinie, Buenos Aires, Rzymie, Houston, Madrycie, Malmo, Meksyku, Szanghaju. Inicjatorami tego międzynarodowego projektu są: Steno Diabetes Center Copenhagen, University College London oraz firma Novo Nordisk. Cukrzyca jest jedną z najszybciej rozwijających się chorób cywilizacyjnych. ? Celem programu Cities Changing Diabetes jest zmniejszenie skali zachorowań na cukrzycę o 10% do 2045 r. przez zmniejszenie skali otyłości o 25% ? wyjaśniała podczas konferencji prezentującej raport otwarcia Programu CCD ?Szkoła, gmina, system ? partnerstwo przeciw epidemii otyłości i cukrzycy? Magdalena Paradzińska, dyrektor generalna Novo Nordisk Pharma w Polsce.
? Program koncentruje się na działaniach w dużych aglomeracjach miejskich, ponieważ specyfika miast powoduje, że tam dużo szybciej rozwijają się choroby cywilizacyjne, z otyłością i cukrzycą na czele. Inicjatywy wdrażane w poszczególnych miastach są dostosowane do ich potrzeb. Przykładowo: w Belgradzie (Serbia) wprowadzono program badań profilaktycznych połączony z zajęciami sportowymi, w szkołach w Buenos Aires (Argentyna) zachęca się dzieci do udziału w zajęciach sportowych, a pracownicy klubu piłkarskiego w Leicester (Wielka Brytania) są zaangażowani w edukację mieszkańców na temat cukrzycy. Natomiast w Polsce chcemy skoncentrować się na interwencjach skierowanych do dzieci, młodzieży, a także nauczycieli ? mówiła Magdalena Paradzińska.
POLSKI PROGRAM: KONCENTRACJA NA SZKOŁACH
W 2019 r. do programu CCD przystąpiły dwa polskie miasta: Warszawa i Kraków. Rada naukowa Programu CCD skupiła swoje działania w środowisku szkolnym, na uczniach i nauczycielach. W tym celu opracowano i zrealizowano w 2021 r. w obu miastach badanie ankietowe wśród nauczycieli samorządowych szkół podstawowych. Raport ?Szkoła, gmina, system ? partnerstwo przeciw epidemii otyłości i cukrzycy?, przygotowany przez Uczelnię Łazarskiego, zawiera aspekty kliniczne i społeczne cukrzycy, przegląd badań wtórnych zdrowia i stylu życia zarówno uczniów, jak i nauczycieli. Zaprezentowano wyniki badań ankietowych, w których wzięło udział ponad 4200 nauczycieli. Dane pokazują m.in. ich poziom wiedzy o cukrzycy, doświadczenia własne w kontakcie z uczniami chorymi na cukrzycę typu 1, zachowania prozdrowotne. Raport przedstawia też rekomendowane działania na najbliższe lata. W prace nad tym dokumentem zaangażowało się grono ekspertów: lekarzy, naukowców, samorządowców, przedstawicieli administracji rządowej.
? Cities Changing Diabetes jest programem, który uświadamia nam, że świat jest ogromny, a problemy są wspólne ? mówiła dr n. ekon. Małgorzata Gałązka-Sobotka, kierownik projektu CCD w Polsce. ? Przygotowany raport wykazuje, że tylko dzięki silnemu partnerstwu systemu, regulatorów, samorządu i szkoły można osiągnąć sukces w walce z nadwagą i otyłością. Chcemy pobudzić aktywność i inicjatywę w społecznościach, które tworzą szkoły. Nie chcemy przynosić do placówek konkretnych rozwiązań, bo choć problem jest globalny, to jego rozwiązanie musi być lokalne. Dlatego planujemy przedstawić know-how warsztatów, które będą prowadzone w szkołach, szyte na miarę interwencje w zakresie profilaktyki i edukacji dla dzieci, nauczycieli, rodziców oraz lokalnego środowiska. Na decyzje dotyczące odżywiania dzieci ogromny wpływ mają rodzice, dlatego edukacja musi być skierowana także do nich ? wyjaśniała dr n. ekon. Małgorzata Gałązka-Sobotka.
EPIDEMIA OTYŁOŚCI I CUKRZYCY W POLSCE
Według danych OECD 56,7% dorosłych Polaków ma nadwagę lub otyłość, a wynikające z nich choroby powodują skrócenie życia średnio o 3 lata i 10 miesięcy. Nadwaga i otyłość dotyczą polskich dzieci i młodzieży: 10% dzieci w wieku 1-3 lata ma nadwagę lub otyłość, a 18,4% jest zagrożonych nadmierną masą ciała. Problem dotyczy także niemal 30% dzieci 8-letnich i ok. 20% dzieci i młodzieży w wieku 10-16 lat.
? Na cukrzycę w Polsce choruje co najmniej 3 mln osób ? podkreślił prof. Leszek Czupryniak, kierownik Kliniki Diabetologii i Chorób Wewnętrznych Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, przedstawiciel Rady Naukowej CCD w Polsce. ? Problem narastał od lat, zapadalność rosła, ale obecnie jeszcze bardziej się pogłębiła w wyniku pandemii COVID-19: wiele osób zostało w domach i pracowało zdalnie. Efektem tego jest wysyp młodych 20-30-latków, którzy przytyli 10-15 kg, a u wielu z nich doprowadziło to do rozwoju cukrzycy typu 2. Połowa Polaków w czasie pandemii przytyła średnio o 6 kilogramów! To dobry pomysł programu CCD, aby we współpracy z nauczycielami, kuratoriami i prezydentami miast uczyć najmłodszych zasad zdrowego odżywiania i stylu życia, aby w przyszłości zapobiegać ich nadwadze, otyłości i cukrzycy.
? Prewencja czynników ryzyka, takich jak otyłość, cukrzyca typu 2, nadciśnienie tętnicze czy zaburzenia lipidowe, jest najbardziej wartościowa ? uważa prof. Maciej Małecki, kierownik Katedry i Kliniki Chorób Metabolicznych Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, przedstawiciel Rady Naukowej CCD w Polsce. ? Gdy mówimy o prewencji wtórnej, np. po zawale serca, to znaczy, że system opieki zdrowotnej poniósł porażkę. Wtedy można tylko łagodzić skutki nieuleczalnej choroby, wiążącej się z wieloma różnymi powikłaniami, m.in. kardiologicznymi. Powinniśmy zapobiegać takim zdarzeniom medycznym. Gdy dziecko ma kilka, kilkanaście lat, utrwalają się jego nawyki dotyczące żywienia czy uprawiania sportu.
Raport ?Szkoła, gmina, system ? partnerstwo przeciw epidemii otyłości i cukrzycy? przedstawiły Marta Pawłowska oraz Monika Zamarlik z Rady Programowej CCD. Według danych zebranych w raporcie polskiej edycji programu CCD, aż co piąty polski uczeń nie je rano śniadania, tylko 25% ośmiolatków codziennie je warzywa, zaledwie 17% nastolatków spełnia zalecenia umiarkowanej aktywności fizycznej według WHO, 30% ośmiolatków ma kłopoty ze snem.
? Polski nastolatek spędza średnio przed monitorem aż 12 godzin dziennie, 40% młodzieży w wieku 10-17 lat regularnie dosładza potrawy i napoje, a tylko jeden na trzech nastolatków je regularnie warzywa i owoce w zalecanej ilości ? alarmowała Marta Pawłowska. ? Co piąty nastolatek ma już za sobą stosowanie jakiejś diety odchudzającej ? mówiła. Zwróciła też uwagę, że do otyłości może prowadzić niewystarczająca liczba godzin snu. Badania wykazały związek między krótkim czasem snu a zwiększonym ryzykiem nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży.
Podczas spotkania poruszono też kwestię określania kogoś jako otyłego, bo za dużo je i nie lubi aktywności fizycznej. Dr hab. Michał Brzeziński, pediatra z Zakładu Zdrowia Publicznego i Medycyny Społecznej Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego, twierdził, że takie stwierdzenia należy odłożyć je do lamusa. ? Często powodem złego odżywiania czy stylu życia jest brak wiedzy, realnych warunków do kształtowania dobrych nawyków, których nie wdrażają szkoła ani dom. Czasem brakuje po prostu animatora, który zorganizowałby dzieciom zajęcia.
DZIAŁAĆ LOKALNIE?
W Krakowie od 2020 r. jest realizowany Miejski Program Ochrony Zdrowia ?Zdrowy Kraków? dla mieszkańców po 25. r.ż. Prowadzona jest edukacyjna kampania ?Kraków stawia na Rodzinę?, w ramach której odbywa się wiele akcji, takich jak np. ?Rodzinne pływanie?, w czasie Święta Rodziny Krakowskiej dostępne są bezpłatne badania profilaktyczne i konsultacje lekarskie; Zdrowe Żywienie = Mądre Myślenie ? uczy dzieci zdrowych nawyków żywieniowych, aktywnego stylu życia oraz promuje zdrowe produkty spożywcze. Elżbieta Kois-Żurek, dyrektor wydziału Polityki Społecznej i Zdrowia Urzędu Miasta Krakowa, opowiedziała też o kampanii ?Kraków w formie?, zachęcającej do aktywności fizycznej z hasłem przewodnim: ?Chodź na pole! Odkryj, ile możliwości daje Ci miasto, żeby aktywnie spędzić czas?. W ramach tej kampanii w krakowskich parkach odbywają się maratony fitness, zajęcia wspinaczki skałkowej czy lekcje chodu sportowego pod okiem Roberta Korzeniowskiego. Ponadto Urząd Miasta Krakowa planuje w jednym z DPS zorganizować kuchnię wydającą dania przeznaczone dla uczniów ze specjalnymi potrzebami żywieniowymi, np. alergią, celiakią, cukrzycą.
Prozdrowotne inicjatywy w stolicy przedstawiła Beata Krzyszton-Ulijasz, naczelnik wydziału w Biurze Polityki Zdrowotnej Urzędu M. St. Warszawy. Program promocji zdrowia ?Aktywny Senior? skierowany doosób powyżej 60. r.ż. zapewnia im m.in. wykłady na temat odżywiania, ćwiczenia, pływanie. W ramach ?Warszawskich Dni Zdrowia? w różnych dzielnicach miasta realizowane są różne wykłady, m.in.: ?Czy szczęście może zacząć się od talerza??, ?W jakich produktach jest cukier??, ?Słodkie życie bez cukru?. W działania związane z walką z otyłością i cukrzycą zaangażowane są również miejskie podmioty lecznicze, organizowane są akcje bezpłatnych badań z okazji Dnia Kobiet czy warsztaty ?Świadome życie z cukrzycą?. Urząd Miasta Warszawa przygotowuje się do wdrożenia nowego programu ?Program polityki zdrowotnej w zakresie profilaktyki oraz leczenia nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży do 15. r.ż. zamieszkałych na terenie m.st. Warszawy ? jego realizacja ma się rozpocząć w 2023 r.
?I SYSTEMOWO
Eksperci podkreślali, że w walce z nadwagą i otyłością wśród dzieci i młodzieży potrzebne są zdecydowane, długofalowe i kompleksowe działania służące zatrzymaniu epidemicznego wzrostu zachorowalności w Polsce na chorobę otyłościową i cukrzycę typu 2.
? Systemowe rozwiązania powinny polegać na integracji medycyny i telemedycyny szkolnej z podstawową opieką zdrowotną. Bilanse szkolne muszą być cyfrowe i zintegrowane z bilansem pediatrycznym, dzięki temu szybsza będzie diagnoza problemu i podjęcie wczesnej interwencji ? wyjaśniała dr Małgorzata Gałązka-Sobotka. W imieniu ekspertów tworzących raport zaapelowała o nowelizację zapisów ustawy o opiece zdrowotnej nad uczniami z 2019 r. Istotna kwestią jest stworzenie trzystopniowej sieci ośrodków współtworzących kompleksowy system prewencji i leczenia otyłości. ? Sukces będzie większy, jeśli w inicjatywy na rzecz walki z otyłością zaangażowane będą szkoły i samorządy. My dajemy know-how ? przekonywała dr n. ekon. Małgorzata Gałązka-Sobotka, kierownik projektu CCD w Polsce.
O inicjatywie z uznaniem wyrażał się Maciej Miłkowski, podsekretarz stanu w Ministerstwie Zdrowia. ? Raport przekazałem już do Departamentu Zdrowia Publicznego, żeby go przeanalizował i wdrażał istotne elementy. Obecnie kończą się prace nad bilansami elektronicznymi, które przyniosą nam niezbędną wiedzę na temat populacji. Dzięki nim będzie możliwe porównywanie szkół i sprawdzenie, która z nich ma większą lub mniejszą ?nadwagę?. Rozważamy też porady dietetyczne i poradnie leczenia otyłości. Mamy również świadomość, że ustawa o medycynie szkolnej jest do poprawy. Prewencja otyłości to bardzo istotny problem, zwłaszcza po pandemii. Dobrze, że w walce z otyłością wśród najmłodszych w Krakowie i Warszawie swoje siły łączą różne instytucje i środowiska ? podkreślał Maciej Miłkowski. ? Raport stanowi cenne źródło informacji i wniosków dla ministra zdrowia, NFZ oraz ministra edukacji ? uważa Grzegorz Błażewicz, zastępca Rzecznika Praw Pacjenta. ? Rzecznik Praw Pacjenta od kilku lat postulował o przedmiot ?wiedza o zdrowiu? w szkołach podstawowych i ponadpodstawowych. Edukacja dzieci od najmłodszych lat gwarantuje, że te dzieci, a następnie młodzież i dorośli, będą bardziej odpowiedzialnie podejmować decyzje związane ze stylem życia i zachowaniami prozdrowotnymi. W imieniu pacjentów chorych na cukrzycę Anna Śliwińska, prezes Stowarzyszenia Diabetyków Polskich, pochwaliła inicjatywy samorządów i władz. ? Organizowanie różnego rodzaju programów samorządowych, lokalnych, mających na celu aktywizację mieszkańców, ułatwianie im aktywności, to bardzo dobre przedsięwzięcia. Ważne jest nie tylko leczenie, ale też profilaktyka.
OPRACOWAŁA: ANNA ROGALA | FOT. MARCIN KMIECIŃSKI/PAP
Raport ?Szkoła, gmina, system ? partnerstwo przeciw epidemii otyłości i cukrzycy? dostępny na stronie: https://izwoz.lazarski.pl/projekty-badawcze/szkola-gmina-system-partnerstwo-przeciw-epidemii-otylosci-i- -cukrzycy/
Wykresy i tabele pochodzą z raportu ?Szkoła, gmina, system ? partnerstwo przeciw epidemii otyłości i cukrzycy?