Nagrody Nobla ? najwyższe naukowe odznaczenie na świecie, przyznawane za osiągnięcia w dziedzinie nauki, literatury oraz pokojowa od 1901 roku i ufundowane przez wynalazcę dynamitu ? do dziś dnia wzbudzają duże emocje. W tegorocznej edycji w dziedzinie medycyny honoru tego dostąpiło trzech naukowców: Youyou Tu, William C. Campbel oraz Satoshi Omura. Sławę przyniosły im badania nad lekami na choroby pasożytnicze.
Leki odkryte przez tegorocznych laureatów Nobla z dziedziny fizjologii i medycyny pozwoliły na skuteczną walkę z malarią oraz chorobami wywoływanymi przez pasożytnicze nicienie, jak słoniowacizna czy ślepota rzeczna ? podkreślił Komitet Noblowski. Pierwszą tegoroczną noblistką z dziedziny medycyny została pani profesor z Chin Youyou Tu, która odkryła artemizynę, lek znacząco obniżający śmiertelność wśród chorych na malarię. Drugą część nagrody zdobył zespół, który odkrył lek avermektynę: William C. Campbel ? profesor pochodzenia irlandzkiego pracujący w USA oraz Satoshi Omura ? emerytowany japoński profesor, światowej sławy ekspert w dziedzinie chemii bioorganicznej. Przyjrzyjmy się więc bliżej sylwetkom tegorocznych laureatów.
Prof. Youyou Tu
Profesor Youyou Tu skończyła w tym roku 85 lat. Jest dwunastą kobietą, która otrzymała Nagrodę Nobla, ale pierwszą pochodzącą z Chin. Za odkrycie leku przeciwmalarycznego została uprzednio nagrodzona Nagrodą Laskera. Pani profesor jest specjalistką w zakresie chemii farmaceutycznej, w latach 1951-1955 studiowała na Wydziale Farmaceutycznym Akademii Medycznej w Pekinie (obecnie Centrum Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Pekińskiego). Następnie pracowała zawodowo w Akademii Chińskiej Medycyny Tradycyjnej. To właśnie do osiągnięć starych przepisów medycyny chińskiej postanowiła sięgnąć Youyou Tu.
W latach 60. XX wieku prowadzone były zakrojone na światową skalę badania naukowców, poszukujących bardziej skutecznego leku na malarię, która dziesiątkowała ludność wielu krajów Afryki oraz Azji, w tym również niektórych regionów Państwa Środka. W wieku 39 lat pani profesor przebadała ponad dwa tysiące starożytnych przepisów na leki i do 1971 roku sporządziła prawie 400 ekstraktów z ponad 200 ziół, następnie testowała je na myszach. Skuteczne okazało się zioło o nazwie Artemisia annua (bylica roczna), które niegdyś stosowano w leczeniu gorączki. Pani profesor zmodyfikowała proces przygotowywania preparatu z tego zioła, zaprzestała procesu parzenia go, które niszczyło właściwości bylicy. Zamiast tego preparat zaczęto przygotowywać w ciepłej wodzie, w 1972 roku okazał się on być skuteczny nie tylko na myszach, ale w eksperymentach na małpach! Rok później Youyou Tu zsyntetyzowała leki ? otrzymała produkt o nazwie dihydroartemizyna. Od nazwy rośliny lek nazwano artemizyną. Co ciekawe, pani profesor wykazała się niemałą odwagą ? lek najpierw wypróbowała na sobie, dopiero później rozpoczęto badania na ochotnikach. Swoje wyniki badań opublikowała w 1977 roku.
Wiadomo, że Youyou Tu żyła w bardzo skromnych warunkach, obecnie pełni funkcje głównego naukowca na Akademii Medycyny Chińskiej. Jak wspomniano
? jest laureatką nagrody Laskera ? amerykańskiej nagrody naukowej w dziedzinie medycyny, uznawanej za zapowiedź Nobla. Podczas odbioru odznaczenia w 2011 roku podkreśliła, że największą nagrodą jest to, że udało się jej uratować życie wielu ludzi. Profesor Youyou jest mężatką oraz matką dwóch córek.
Prof. Satoshi Omura
Satoshi Omura jest 80-letnim emerytowanym profesorem na Uniwersytecie Kitasato. Ten japoński biochemik studiował chemię w Uniwersytecie w Tokio do 1963 roku. W 1968 otrzymał stopień doktora nauk farmaceutycznych na Uniwersytecie Tokijskim, następnie w 1970 roku ? doktora nauk chemicznych. W latach 1963-1965 pracował na Uniwersytecie Yamanashi, a od 1965 na Uniwersytecie Kitasato. Profesor Omura był zafascynowany badaniami gleby, gdzie poszukiwał substancji bioaktywnych pochodzenia mikrobiologicznego. Badania były pionierskie. Profesor opracował metody izolowania pożytecznych mikroogranizmów pochodzących z ziemi, odkrył 13 nowych rodzajów i 42 nowe gatunki bakterii. Wiele z nich potrafiło wytwarzać skuteczne substancje bakteriobójcze. Bakterie z rzędu Streptomyces zdolne były do wytwarzania leku przeciwbakteryjnego, m.in. streptomycyny. Wśród wyhodowanych prawie 50 kultur bakterii były Streptomyces avermitilis ? szczep przydatny w zwalczaniu pasożytów zwierząt domowych i hodowlanych. Satoshi Omura i jego współpracownicy wyizolowali składniki aktywne: awermektynę oraz iwermektynę ? wykorzystaną jako środek nicieniobójczy w leczeniu filariozy, onchocerkozę czy też ślepoty rzecznej.
Wśród innych substancji odkrytych pod nadzorem japońskiego profesora są: cerulenin ? inhibitor biosyntezy kwasów tłuszczowych, a więc prekursor statyn, substancja produkowana przez grzyby cearulens acremonium, a także staurosporyna ? alkaloid pochodzenia mikrobiologicznego hamujący kinazę białka C ? substancja przeciwnowotworowa, obecnie jej pochodne to leki powszechnie stosowane jako cytostatyki typu imatynib czy geftinib. Lek iwermektyna od 1987 roku jest podawany około 300 milionom ludzi rocznie. Przewiduje się, że do 2025 roku wyeliminuje on całkowicie na świecie onchocerkozę, a do 2020 roku słoniowaciznę. Odkrycie to jest więc swoją skalą porównywane z wynalezieniem penicyliny!
Profesor Satoshi Omura otrzymał liczne nagrody i wyróżnienia, m.in. niemiecki Złoty Medal Roberta Kocha, Japan Academy Prize czy Nagrodę Księcia Mahidol przyznawaną w Tajlandii. Od 1973 jest redaktorem, a w latach 2004-2013 był redaktorem naczelnym Journal of Antibiotics, wydał wiodące podręczniki o antybiotykach makrolidowych. Prywatnie Satoshi Omura jest wytrawnym golfistą, narciarzem i mecenasem sztuki japońskiej.
Prof. William C. Campbel
Profesor Campbel również ma skończone 85 lat. Jest biologiem i parazytologiem pochodzenia irlandzkiego, który wykazał się odkryciem nowej metody leczenia zakażeń wywołanych przez robaki obłe. Profesor pracował w Instytucie Badań Terapii Merck w latach 1957-1990, obecnie jest emerytowanym pracownikiem naukowym w Drew University w Madison (stan New Jersey). Profesor William jest trzecim synem irlandzkiego gospodarza, urodzonym w Hrabstwie Donegal w Irlandii. Ukończył z wyróżnieniem w dziedzinie zoologii Trinity College w Dublinie w 1952 roku. Pięć lat później obronił doktorat w Uniwersytecie w Madison. Swoje badania nad lekami przeciw zakażeniom wywoływanym przez obleńce wykonywał w Instytucie w Merck. William C. Campbel jest drugim w historii Irlandczykiem, który otrzymał nagrodę Nobla, po Erneście Waltonie, który w 1951 roku otrzymał Nobla w dziedzinie fizyki. W wolnych chwilach profesor uwielbia tenisa stołowego i spływy kajakowe.