Rozmowa z dr n. med. i n. o zdr. Moniką Zamarlik, prezeską Federacji Diabetyków, członkinią Rady Organizacji Pacjentów przy Rzeczniku Praw Pacjenta, Rady Programowej PACJENCI-PRO, Rady Programowej Cities Changing Diabetes, a także Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego oraz International Society for Pediatric and Adolescent Diabetes

Jak pani zdaniem rozwój nowoczesnych technologii w monitorowaniu cukrzycy wpływa na potrzeby edukacyjne pacjentów? Czy współczesne metody leczenia wymagają zmiany podejścia do edukacji?

Mówi się, że „w cukrzycy jedyna pewność to ciągła zmiana”. Jednak tym razem to zmiana na lepsze, bo nowoczesne technologie to ogromne dobrodziejstwo dla pacjentów z cukrzycą, a zmiana sposobu pomiaru glikemii, która dzięki nim dokonuje się teraz, to niemal rewolucja. Nowoczesne technologie monitorowania poziomu glikemii dają diabetykom nie tylko możliwość doskonałego poznania swojego organizmu, reakcji na wysiłek fizyczny, na spożywane produkty, ale też znacząco poprawiają jakość życia. Aby było to możliwe, konieczna jest edukacja pacjentów nie tylko w zakresie obsługi systemów monitorowania, ale także w interpretacji wyników – tak, aby podejmowane decyzje, a są to przecież decyzje terapeutyczne, uwzględniały faktyczne informacje, których dostarczają systemy monitorowania glikemii. To spore wyzwanie dla lekarzy prowadzących pacjentów, również dlatego, że do czasu wizyty należałoby dołożyć kolejnych kilkadziesiąt minut na edukację. Pokazuje to, jak ważna jest rola pozostałych członków zespołu terapeutycznego, jak bardzo potrzebne są porady edukacyjne.

W mojej ocenie nie tyle konieczna jest zmiana metod edukacji, co zwiększenie liczby godzin, bo do „zwykłej” edukacji cukrzycowej musimy dołożyć naukę nowoczesnych technologii. Natomiast najważniejsze, że czas i środki zainwestowane w tę edukację z pewnością mają szansę wielokrotnie się zwrócić w postaci dobrej samokontroli cukrzycy, braku powikłań i lepszej jakości życia.

Jakie inicjatywy podejmuje Federacja Diabetyków w zakresie kształcenia pacjentów w związku z nowoczesnymi narzędziami diagnostycznymi i terapeutycznymi?

Osoby młode, rodzice dzieci z cukrzycą typu 1, dają sobie radę bardzo dobrze, zarówno w pozyskiwaniu wiedzy o nowoczesnych technologiach, jak i w zakresie obsługi poszczególnych sprzętów. Dlatego federacja skupia się na swoich najstarszych podopiecznych. Od kilku lat prowadzimy Centrum Seniora Diabetyka, do którego można przyjść, wydrukować wykresy glikemii, raporty z użytkowania sensorów, uzyskać poradę edukacyjną dotyczącą cukrzycy czy właśnie obsługi sprzętu. Zrealizowaliśmy kilka edycji projektu „Nowoczesne technologie dla zdrowia seniora-diabetyka”, który cieszył się ogromnym zainteresowaniem.

Seniorzy to szczególna grupa, którą należy się zaopiekować; wydaje nam się, że każdy ma smartfona i doskonale funkcjonuje w świecie nowoczesnych technologii – i nie mam tu na myśli wyłącznie technologii cukrzycowych. Dla wielu seniorów telefon komórkowy, którego używają, a który konieczny jest w obsłudze nowoczesnych systemów monitorowania, to nie nowoczesny smartfon, a stary aparat podarowany przez członka rodziny. Dla „naszych” seniorów to właśnie są realne bariery w używaniu nowoczesnych sprzętów cukrzycowych.

Na szczęście przy zaangażowaniu edukatorów federacji oraz dzięki współpracy z rodzinami udaje się je pokonać, bo przecież można kupić używany smartfon, a dobrodziejstwo, jakim jest podgląd, także zdalny, poziomów glikemii w czasie rzeczywistym i bezpieczeństwo pacjenta, często samotnego seniora, są nie do przecenienia.

Jakie inne inicjatywy edukacyjne podejmuje Federacja Diabetyków?

W przypadku cukrzycy niezwykle ważna jest także edukacja otoczenia diabetyków. To sfera działań, w której bardzo dobrze odnajdują się organizacje pacjentów. Dla Federacji Diabetyków już od wielu lat działaniem misyjnym jest edukacja nauczycieli i pracowników placówek oświatowych w kwestii przygotowania ich do opieki nad dziećmi z cukrzycą. Realizujemy projekt „Szkoły i przedszkola przyjazne diabetykom”, w ramach którego prowadzimy bezpłatne szkolenia w całej Polsce. Mówimy na nich o cukrzycy, o hipoglikemii, o insulinoterapii, ale także właśnie o nowoczesnych technologiach.

W przedszkolach i szkołach ułatwiają one opiekę nad uczniami z cukrzycą. Nie musimy już mierzyć glikemii za pomocą glukometru, co zawsze budziło duże obawy nauczycieli, bo wystarczy spojrzeć na smartfon i znamy wynik. Nauczyciele muszą też wiedzieć, że dla dziecka z cukrzycą smartfon to dziś „urządzenie medyczne”, bo to w nim znajduje się centrum dowodzenia cukrzycą, więc uczeń musi mieć go przy sobie. Muszą być tego świadomi i nie denerwować się, że pompa czy system monitorowania glikemii wydają z siebie dźwięki podczas lekcji.

Kolejnym wyzwaniem, któremu staramy się sprostać poprzez edukację społeczeństwa, jest zatrzymanie pandemii cukrzycy typu 2. Wiemy, że polskie dzieci i polskie nastolatki tyją najszybciej w Europie, że ponad połowa Polaków na nadwagę lub otyłość, a są to przecież jedne z najważniejszych przyczyn cukrzycy typu 2. Dlatego podejmujemy liczne inicjatywy, które w dłuższym okresie pozwolą złagodzić ten problem.

Jakie?

Jedną z takich inicjatyw jest projekt „Uczniowie zmieniają cukrzycę” będący częścią programu „Miasta dla zdrowia”, międzynarodowej inicjatywy realizowanej już w kilkudziesięciu miastach na całym świecie. Federacja jest jednym z patronów i współorganizatorów projektu. Geneza projektu to raport „Szkoła, gmina, system – partnerstwo przeciw epidemii otyłości i cukrzycy”, na podstawie którego Rada Naukowa zdecydowała, że grupą, do której będziemy kierować działania, są dzieci i młodzież.
Od maja 2024 roku w warszawskich szkołach odbywają się lekcje mające na celu promocję zdrowego stylu życia i aktywności fizycznej. W szkołach zostaje zainstalowana wystawa pokazująca narządy najbardziej narażone na powikłania cukrzycy, wydrukowane w technice 3D, do wykorzystania mamy także filmy, animacje, słuchowisko i broszurki edukacyjne.

Podczas półtoragodzinnych zajęć staramy się pokazać uczniom, że to od ich wyborów zależy ich zdrowie, że warto zamienić słodkie batony i żelki na zdrową przekąskę z owoców lub warzyw, bo ich samopoczucie z powodu spożywania dużych ilości cukru wcale nie będzie lepsze, da krótkotrwały skok energii, po którym znów będą głodni. Pokazujemy, co jeść, by służyło to naszemu organizmowi, zachęcamy do regularnej aktywności fizycznej. Oczywiście wszystko w formie ciekawych, angażujących uczniów zajęć.

Wkrótce ta niekomercyjna akcja trafi do szkół w Krakowie, a następne dzięki wystawie wirtualnej i scenariuszom, animacjom oraz materiałom udostępnionym na stronie internetowej projektu będzie mogła być realizowana w całej Polsce.

Rozmawiała: Ewa Podsiadły-Natorska