Rozmowa z prof. dr hab. med. Agnieszką Słowik, kierownikiem Katedry i Kliniki Neurologii UJ CM oraz Oddziału Klinicznego Neurologii Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie
Jaka jest szansa polskiego pacjenta z udarem, że przeżyje i wróci do sprawności – w zależności od zastosowanej procedury, czasu, ośrodka, do którego trafi, rodzaju schorzenia?
W Polsce funkcjonuje bardzo dobrze zorganizowany system opieki nad pacjentem z rozpoznaniem ostrego udaru mózgu. Działania tego systemu są monitorowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia, a wyniki tego monitorowania są publikowane regularnie na stronie internetowej funduszu. Według danych NFZ Polsce w 2023 r. udar mózgu wystąpił u 89 481 osób (w tym 4500 osób przebyło udar mózgu dwa lub więcej razy). Udary niedokrwienne wystąpiły u 76 300 osób, w pozostałych przypadkach były to krwotoki mózgowe lub bardzo rzadkie udary żylne. Dla części chorych udar mózgu stanowi chorobę końca życia. W 2023 r. 30-dniowa śmiertelność po udarze niedokrwiennym w Polsce wynosiła 14 proc., a 90-dniowa – 20,9 proc. Śmiertelność 30-dniowa po krwotoku mózgowym wynosiła 38 proc., a 90-dniowa – 46 proc.
Jaka jest procedura w przypadku rozpoznania udaru?
System leczenia ostrego udaru niedokrwiennego mózgu w Polsce ma strukturę dwustopniową. Tworzą go tzw. Nadrzędne Centra Udarowe (aktualnie 28) i Oddziały Udarowe (aktualnie 183). W każdym województwie funkcjonuje przynajmniej jedno Nadrzędne Centrum Udarowe, które oprócz możliwości dożylnego leczenia trombolitycznego udaru, wykonuje zabiegi trombektomii mechanicznej. Wokół każdego Nadrzędnego Centrum Udarowego skupione są w liczbie kilku/kilkunastu Oddziały Udarowe, w których można stosować dożylne leczenie trombolityczne. Trzeba pamiętać, że skuteczność każdego leczenia przyczynowego udaru mózgu zależy od szybkości jego wdrożenia. Im jest wdrożone szybciej po zachorowaniu, tym chory ma większą szansę na powrót do zdrowia.
Dlatego w naszym systemie chory z rozpoznaniem ostrego udaru niedokrwiennego mózgu przewożony jest do najbliższego Oddziału Udarowego, gdzie – gdy spełnia odpowiednie kryteria – otrzymuje możliwie szybko leczenie trombolityczne i następnie, jeśli są wskazania, jest przewożony dalej do Nadrzędnego Centrum Udarowego, gdzie ma wykonywany zabieg trombektomii mechanicznej. Znaczny odsetek chorych w Polsce trafia bezpośrednio do Nadrzędnego Centrum Udarowego, gdzie ma wdrożone leczenie trombolityczne i jeśli zachodzi potrzeba – w tym samym miejscu ma zastosowane leczenie za pomocą trombektomii mechanicznej.
Aktualnie w Polsce, wg danych NFZ, leczenie trombolityczne otrzymuje 19 proc. chorych. Najwyższy odsetek chorych leczonych w ten sposób odnotowano w 2023 r. w województwie dolnośląskim (24 proc.) i kujawsko-pomorskim (22 proc.). Leczenie za pomocą trombektomii mechanicznej zastosowano w 2023 r. u 5,5 proc. chorych na udar mózgu. Najwyższy wskaźnik tej procedury odnotowano w województwie lubelskim (11 proc.) i kujawsko-pomorskim (10 proc.).
To dużo czy mało?
Dane polskie na temat odsetka leczonych przyczynowo w Polsce mieszczą się na poziomie średniej europejskiej i cały czas się poprawiają. Ma na to niewątpliwy wpływ możliwość regularnego monitorowania jakości.
Jaka powinna być procedura po ustabilizowaniu pacjenta udarowego – gdzie, na jak długo powinien trafić on na rehabilitację, a co realnie oferuje mu polski system? I jakie działania trzeba podjąć, by tę rehabilitację poudarową na stosownym poziomie zapewnić?
U każdego pacjenta leczonego w Oddziale Udarowym wykonywane są standardowe badania diagnostyczne, które pozwalają na zidentyfikowanie przyczyny udaru, zidentyfikowanie i leczenie czynników ryzyka udaru (cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, choroby serca, migotanie przedsionków, otyłość itd.), zidentyfikowanie i leczenie wczesnych powikłań neurologicznych (napady padaczkowe, obrzęk mózgu, itd.) oraz powikłań internistycznych (infekcje, zakrzepica żylna, zatorowość płucna itd.), a także wdrożenie profilaktyki wtórnej udaru, która ma zapobiec nawrotowi choroby.
Po udarze mózgu część pacjentów nie ma żadnych deficytów neurologicznych i te osoby wypisywane są do domu, część pacjentów z największymi deficytami neurologicznymi jest leczona dalej w ramach zakładów opiekuńczo-leczniczych. Znaczny odsetek chorych, u których występują deficyty neurologiczne, ma zapewniony dostęp do rehabilitacji. Wg danych NFZ w 2023 r. odsetek przypadków udaru niedokrwiennego mózgu, dla których najpóźniej 14 dni od daty wypisu ze szpitala zrealizowano świadczenie rehabilitacji neurologicznej, wynosi w Polsce ok. 25 proc.
W części Oddziałów Udarowych w Polsce coraz częściej powstają Poradnie Neurologiczne dedykowane pacjentom po udarze mózgu. W takich poradniach realizowana jest pierwsza wizyta poszpitalna i następnie leczenie kontynuowane jest przez lekarza rodzinnego. Oczywiście, jeśli zachodzi potrzeba, pacjent jest konsultowany ponownie w poradni poudarowej.
Rozmawiała: Luiza Łuniewska
