Z prof. dr hab. n. med. Justyną Paprocką, kierownikiem Katedry i Kliniki Neurologii Dziecięcej Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach, rozmawia Bożena Stasiak

Jakie schorzenia mogą dawać objawy w postaci spastyczności?

Jest ich bardzo dużo. Patogeneza spastyczności jest bowiem złożona, może być ona spowodowana różnymi przyczynami. I tak u dzieci najczęściej jest rozpoznawana w przebiegu mózgowego porażenia dziecięcego, rzadziej w pourazowym uszkodzeniu mózgu i rdzenia kręgowego. U dorosłych – po udarze, w stwardnieniu rozsianym, w genetycznie uwarunkowanych paraparezach spastycznych, w stwardnieniu zanikowym bocznym. Nie należy zapominać także o chorobach rzadkich z grupy chorób neurometabolicznych czy leukodystrofii.

Różne przyczyny, ale objawy te same… A jak wygląda leczenie spastyczności? Jakie są rekomendacje ekspertów?

Rekomendacje w leczeniu spastyczności zostały zebrane w polskim konsensusie interdyscyplinarnej grupy ekspertów, opublikowanym w 2023 r., zatytułowanym „Toksyna botulinowa w leczeniu spastyczności o różnej etiologii”. Autorzy zalecają stosowanie botuliny A w leczeniu spastyczności umiarkowanej i ciężkiej, niezależnie od jej etiologii. Dowody naukowe wskazują, że leczenie spastyczności lekami zawierającymi tok-synę botulinową A jest bezpieczne i skuteczne, niezależnie od jej przyczyny, stanowiąc „złoty standard postępowania”.

Toksyna botulinowa jako standard, ale są też inne leki, inne terapie?

Tak, w leczeniu spastyczności, w zależności od wieku pacjenta i wskazań klinicznych, znajdują zastosowanie takie leki doustne, jak np. diazepam i inne benzodiazepiny, baklofen, tizanidyna, dantrolen, u dorosłych do rozważenia gabapentyna. Są też leki wziewne na bazie kannabinoidów. Nadal jednak podstawowym postępowaniem jest rehabilitacja ruchowa.

W leczeniu spastyczności mamy dwa programy – B.30 i B.57. Jak pani je ocenia? Czy zaspokajają potrzeby wszystkich pacjentów?

W obowiązującym programie lekowym B.30 „Leczenie spastyczności w mózgowym porażeniu dziecięcym (ICD-10 G80)” podanie toksyny botulinowej u dzieci jest możliwe, jak wskazuje nazwa programu, wyłącznie w rozpoznanym mózgowym porażeniu dziecięcym. W przypadku dorosłych pacjentów terapia toksyną botulinową w ramach programu lekowego B.57 zawiera także inne wskazania do jej zastosowania jak etiologia udarowa, przebyty uraz ośrodkowego układu nerwowego, rozpoznanie stwardnienia rozsianego, mózgowego porażenia dziecięcego, paraplegii spastycznej.
Obecnie trwają prace nad ujednoliceniem terapii toksyną botulinową i stworzeniem jednego uproszczonego programu lekowego, który zapewni indywidualizację leczenia pacjentów ze spastycznością, bez względu na jej etiologię oraz zabezpieczy dostęp do różnych produktów toksyny botulinowej.
Z mojej strony, neurologa dziecięcego, bardzo istotną kwestią jest poszerzenie wskazań do zastosowania toksyny botulinowej przed ukończeniem 18. roku życia oraz brak konieczności zmiany produktu po przejściu z ośrodka pediatrycznego pod opiekę ośrodka zajmującego się pacjentami dorosłymi.

Wprowadzenie omawianych zmian powinno zagwarantować możliwość kontynuacji terapii u tych dorosłych pacjentów z mózgowym porażeniem dziecięcym, którzy w dzieciństwie byli leczeni w programie B.30 i zabezpieczyć dostęp do różnych preparatów toksyny botulinowej?

Dokładnie tak. Warto jeszcze dodać, że programy lekowe B.30 i B.57 to jedne z najmniej kosztochłonnych programów lekowych, z rocznym kosztem pacjenta na poziomie ok. 4 tys. zł.