Ostatnio w większym stopniu w leczeniu zapalenia zatok przynosowych koncentrujemy się na naprawie uszkodzonej przez infekcję wirusową błony śluzowej, poprawie ruchu rzęsek, upłynnieniu gęstego, zalegającego śluzu. W dokumencie EPOS 2020, będącym najważniejszym dla laryngologów źródłem wiedzy na temat zapalenia zatok przynosowych, została podkreślona bardzo ważna rola leków ziołowych ? mówi dr n. med. Piotr Rapiejko, otolaryngolog z Kliniki Otolaryngologii Wojskowego Instytutu Medycznego w Warszawie.
Jesienią obserwujemy zwiększoną częstość występowania ostrego zapalenia zatok przynosowych, szczególnie u dzieci. Jakie objawy towarzyszą temu schorzeniu?
Oprócz zatkania nosa, zwykle jest to jeszcze ból lub uczucie rozpierania w obrębie twarzoczaszki, katar oraz kaszel. Jednym z objawów jest też utrata lub zaburzenia węchu, ale ten objaw u dzieci jest trudniejszy do stwierdzenia. U małych pacjentów występuje kaszel, spowodowany ściekaniem wydzieliny produkowanej przez błonę śluzową nosa i zatok. Zgodnie z wytycznymi EPOS 2020 (European Position Paper on Rhinosinusitis and Nasal Polyps), jeśli co najmniej dwa objawy utrzymują się do 12 tygodni, mamy do czynienia z ostrym zapaleniem zatok, natomiast powyżej 12 tygodni ? z przewlekłym zapaleniem zatok przynosowych.
Co powoduje zapalenie zatok?
W mniej więcej 99% przyczyną ostrego zapalenia zatok jest infekcja wirusowa, zakażenie wywołane przez rynowirusy, koronawirusy, wirusy RS, grypy i paragrypy oraz adenowirusy. Następstwem zakażenia wirusowego może być zakażenie bakteryjne, rozwijające się zaledwie w 0,5-2% przypadków. Ostre zapalenie zatok przynosowych ma zazwyczaj charakter choroby samoograniczającej się. Choć większość przypadków występuje w przebiegu infekcji wirusowej, to do lekarzy zgłaszają się głównie pacjenci z nadkażeniami bakteryjnymi, a czasami nawet z groźnymi powikłaniami. Szybkie rozpoczęcie leczenia objawowego może przyczynić się nie tylko do szybkiego ustąpienia uporczywych dla chorego objawów, ale znacząco zmniejszyć ryzyko nadkażenia bakteryjnego i tym samym zmniejszyć częstość stosowania antybiotykoterapii. W schematach leczenia zapalenia zatok przynosowych w dokumencie EPOS 2020 i Rekomendacjach Leczenia Pozaszpitalnych Zakażeń Układu Oddechowego zaleca się unikanie antybiotykoterapii.
Jak powinna wyglądać terapia?
Wielu chorych nadużywa miejscowo działających środków, np. alfa-mimetyków, które mają szereg działań niepożądanych ? zarówno miejscowych, jak i ogólnych. Jeśli nie udrożnimy nosa, a szczególnie przewodu nosowego środkowego, niezwykle ważnego dla wentylacji zatok, oraz nie udrożnimy okolicy ujścia trąbki słuchowej, to zwiększa się ryzyko, że chory przyjdzie do lekarza po tygodniu z objawami zapalenia ucha środkowego lub bakteryjnym zapaleniem zatok. Trzeba pamiętać, że ostre zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych jest chorobą o złożonej patofizjologii, w której głównymi zaburzeniami są: obrzęk zapalny błony śluzowej nosa i zatok, zwężenie ujść zatok oraz zmniejszenie aktywności układu śluzowo-rzęskowego. Zakażenie wirusowe prowadzi do uszkodzenia nabłonka rzęskowego i uwolnienia prozapalnych cytokin oraz obrzęku błony śluzowej.
W leczeniu należy skoncentrować się na zmniejszeniu obrzęku błony śluzowej nosa (w pierwszej fazie choroby) oraz na rozrzedzeniu gęstej śluzowej wydzieliny i pobudzeniu rzęsek w drugiej, powirusowej fazie choroby.
W ostatnich latach podkreśla się rolę leków ziołowych. Nie wszystkie mają udowodnioną skuteczność, ale rolą lekarza jest wskazanie tych, które zostały skutecznie przebadane w zapaleniu zatok przynosowych. Niedawno w Polsce pojawiły się nowe leki, które zawierają mieszaninę olejków eterycznych, np.: eukaliptusowego, pomarańczy słodkiej, mirtu i cytryny, o bardzo korzystnym wpływie na stan błony śluzowej dróg oddechowych, ruch rzęsek i wydzielinę śluzową. Wykazują swoje działanie przede wszystkim dzięki obecności monoterpenów: d-limonenu, 1,8 cyneolu i alfa-pinenu. Te leki są nowe w Polsce, ale na świecie zostały zarejestrowane i gruntownie przebadane od ponad 50 lat.
Czy fitoterapia to nowy kierunek w leczeniu zapalenia zatok?
Ostatnio w większym stopniu w leczeniu zapalenia zatok przynosowych koncentrujemy się na naprawie uszkodzonej przez infekcję wirusową błony śluzowej, poprawie ruchu rzęsek, upłynnieniu gęstego, zalegającego śluzu. W dokumencie EPOS 2020, będącym najważniejszym dla laryngologów źródłem wiedzy na temat zapalenia zatok przynosowych, została podkreślona bardzo ważna rola leków ziołowych. Ponadto wskazuje się tam konkretne preparaty, wymienia ich nazwy handlowe, co jest rzadkością w przypadku standardów medycznych.
W kraju mamy natomiast inny problem ? suplementy diety, które nie podlegają kontroli nadzoru farmaceutycznego i nie są monitorowane ze względu na możliwe działania niepożądane. Dlatego podkreślam, że wszystkie zalecenia terapeutyczne dotyczące leczenia zapalenia zatok przynosowych odnoszące się do fitoterapii mówią wprost o konkretnych lekach ziołowych, a nie o suplementach diety.
Rozmawiała: Bożena Stasiak