W Polsce na jaskrę choruje ponad milion osób, ale prawdopodobnie połowa z nich wciąż nie jest zdiagnozowana. Powody to niska świadomość społeczna i bezobjawowy przebieg choroby. Aż w 90 proc. jaskra przebiega bez wyraźnych dolegliwości, dlatego kluczowe stają się regularne badania wzroku. Ok. 70 proc. przypadków jaskry jest wykrywane zbyt późno, by uratować widzenie, nawet przy intensywnym leczeniu. Dzięki badaniom mamy szansę wykryć chorobę na jej wczesnym etapie i zapobiec jej nieodwracalnym konsekwencjom, w tym ślepocie. O leczeniu jaskry mówi dr hab. n. med. Anna Kamińska z Katedry i Kliniki Okulistyki Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego.
Jakie są główne czynniki ryzyka jaskry?
Zacznę od tego, że wbrew powszechnej opinii, iż jaskra dotyczy głównie osób w starszym wieku, może się pojawić na każdym etapie życia.
Główne czynniki ryzyka jaskry to wiek, podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe, obciążenie rodzinne, czyli występowanie jaskry wśród krewnych pierwszego stopnia, krótkowzroczność, zaburzenia krążenia obwodowego, np. choroba Raunauda, cukrzyca, niskie ciśnienie ogólne, migrena.
Brak podwyższonego ciśnienia wewnątrzgałkowego nie wyklucza występowania jaskry. Dlatego diagnozując pacjenta pod kątem jaskry, należy zawsze badać dno oka. Jeśli mamy wątpliwości, wykonujemy badania dodatkowe, takie jak pole widzenia, badanie OCT tarczy nerwu wzrokowego, pachymetria. Profilaktyczne badania okulistyczne u osób powyżej 40. roku życia należy wykonywać co dwa lata, a u osób z grupy podwyższonego ryzyka co 6-12 miesięcy.
Jak wygląda leczenie?
Podstawową metodą leczenia tej choroby jest farmakoterapia. W przypadku braku skuteczności leczenia jaskry bardziej zaawansowanej lub braku współpracy ze strony pacjenta, należy wykonać zabieg operacyjny.
Leczeniem pierwszego rzutu jest monoterapia, czyli stosowanie jednego leku. Przy braku skuteczności leczenia wprowadzamy leczenie skojarzone, najlepiej w postaci leków złożonych, które działają podobnie jak dwa leki stosowane oddzielnie, ponadto wówczas rzadziej występują działania niepożądane, zarówno miejscowe, jak i ogólne, mają one również łatwiejszy profil zakrapiania, co znacznie zwiększa szansę na systematyczne stosowanie leków przez pacjenta. Prawdopodobnie ponosimy też wtedy mniejsze koszty leczenia: pacjent kupuje jeden lek, a nie dwa. Ale tak jak wcześniej powiedziałam, zgodnie z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Okulistycznego oraz Europejskiego Towarzystwa Jaskrowego, zaczynamy od monoterapii. Dopiero jeśli to nie przynosi oczekiwanych efektów, wkraczamy z leczeniem skojarzonym.
Rekomendowanymi lekami pierwszego rzutu są te z grupy analogów prostaglandyn, które zwiększają odpływ drogą naczyniówkowo-twardówkową, stosuje się je raz na dobę, obniżają ciśnienie wewnątrzgałkowe nawet o 30-35 proc. i wywołują niewiele ogólnych działań niepożądanych. Są jedną z czterech podstawowych grup aktualnie stosowanych leków miejscowych do leczenia jaskry. Główne działania niepożądane to przekrwienie spojówek oraz pigmentacja skóry powiek, które mogą być przyczyną odstawienia leku.
Inną często stosowaną grupą leków są antagoniści receptorów beta, działające poprzez zmniejszanie produkcji cieczy wodnistej. Obniżają ciśnienie o 20-25 proc. Przy dłuższym stosowaniu może wystąpić efekt tachyfilaksji, czyli zmniejszenie efektu działania. Wywołują one wiele działań niepożądanych, są przeciwwskazane dla chorych na astmę, POChP, brachykardię, z blokiem sercowym II i III stopnia, niewydolnością krążenia. Beta-blokery mają addytywne działanie z innymi grupami leków przeciwjaskrowych, dlatego większość leków złożonych to połączenie beta-blokerów z pozostałymi grupami.
I tu możemy przejść do leków złożonych stosowanych w leczeniu jaskry. Jednym z nich jest połączenie prostaglandyny z beta-blokerem (taf luprost i tymolol), uważane za skuteczne.
Może jeszcze wspomnę, że są jeszcze inne grupy leków stosowane w leczeniu jaskry. To inhibitory anhydrazy węglanowej oraz agoniści receptorów alfa-adrenergicznych. Leki te działają głównie poprzez zmniejszenie wytwarzania cieczy wodnistej, ale ich siła działania jest mniejsza.
Na czym polega skuteczność połączenia prostaglandyny z beta-blokerem?
Analiza porównawcza jednego z nowoczesnych leków, będącego połączeniem tafluprostu i tymololu, wykazała jego wysokie bezpieczeństwo i skuteczność. Lek ten przeznaczony jest do leczenia jaskry z otwartym kątem przesączania lub nadciśnieniem śródgałkowym u tych pacjentów, u których nie uzyskano zadowalającej odpowiedzi na stosowaną dotychczas miejscową monoterapię beta-adrenolitykami lub analogami prostaglandyny. Dla takich właśnie pacjentów terapia skojarzona, reprezentowana przez ten nowoczesny lek, okazuje się idealnym rozwiązaniem. Ponadto, na co zwracano uwagę w analizie porównawczej, lek pozbawiony jest konserwantów, jest bardzo dobrze tolerowany i podaje się go tylko raz dziennie, co zwiększa jego adherence i compliance. A to w sytuacji, kiedy leczenie trwa do końca życia, jest szczególnie istotne.
Czy, jeśli okaże się, że pacjent stosował dotychczas inny lek złożony, ale nie był on dla niego odpowiedni, może przejść na inny preparat złożony, np. zawierający taf luprost i tymolol?
Jak najbardziej. Są badania, które taką możliwość potwierdzają.
Rozmawiała Bożena Stasiak