Choroby związane z otyłością pochłoną na świecie ponad 90 mln istnień ludzkich w ciągu najbliższych 30 lat! W odniesieniu do umieralności otyłość jest piątym z najważniejszych czynników ryzyka. Prewencja, diagnostyka i skuteczne leczenie otyłości powinny być traktowane priorytetowo ? jako inwestycja w zdrowie pacjenta i rozwój gospodarczy kraju – mówi dr n. med. Jakub Gierczyński, MBA, ekspert systemu ochrony zdrowia.
Otyłość staje się coraz poważniejszym problemem zdrowotnym, o dramatycznych konsekwencjach, nie tylko zdrowotnych, ale też ekonomicznych?.
Otyłość (choroba otyłościowa: ICD-10: E66) jest chorobą przewlekłą, prowadzącą do poważnych powikłań zdrowotnych oraz znaczących kosztów ekonomicznych i społecznych. Według Światowej Organizacji Zdrowia w 2016 r. aż 39 proc. populacji dorosłej świata miało nadwagę, a 13 proc. było otyłe. W populacji dzieci i młodzieży w wieku 5-19 lat nadwaga dotyczyła 18 proc., a otyłość 7 proc. osób. Według Ministerstwa Zdrowia w Polsce nadwagę ma 65,7 proc. mężczyzn i 45,9 proc. kobiet. Otyłość (BMI równa lub powyżej 30) występuje u 15,4 proc. mężczyzn i 15,2 proc. kobiet, a otyłość olbrzymia (BMI równa lub powyżej 40) u 0,5 proc. mężczyzn o 0,4 proc. kobiet. To wyniki badań realizowanych przez IŻiŻ/NIZP w ramach współpracy z EFSA, przeprowadzonych w latach 2019-2020. Choroby związane z otyłością pochłoną na świecie ponad 90 mln istnień ludzkich w ciągu najbliższych 30 lat! W odniesieniu do umieralności otyłość jest piątym z najważniejszych czynników ryzyka. Obywatele Polski przez choroby związane z nadwagą i otyłością będą żyć krócej ? średnio o 3 lata i 10 miesięcy.
Mówiąc o chorobie otyłościowej nie można pominąć kosztów ekonomicznych z nią związanych?
W raporcie OECD z 2019 r. ?The Heavy Burden of Obesity. The Economics of Prevention? stwierdzono, że nadwaga i otyłość generują olbrzymie koszty z perspektywy społecznej. Zmniejszają oczekiwaną długość życia, zwiększają koszty opieki zdrowotnej, obniżają wydajność pracowników, a poprzez to obniżają Produkt Krajowy Brutto (PKB). W przypadku Polski, w najbliższych 30 latach będzie to strata na ok. 4,1 proc. PKB, czyli ok. 0,14 proc. PKB rocznie. Średnia dla Unii Europejskiej i OECD wyniosła 3,3 proc. PKB. Otyłość odpowiada za 70 proc. kosztów leczenia cukrzycy, 23 proc. kosztów leczenia chorób sercowo-naczyniowych i 9 proc. kosztów leczenia raka. NFZ w raporcie z 2019 r. ?Cukier, otyłość ? konsekwencje? szacuje wzrost kosztów związanych z leczeniem chorób związanych z nadwaga i otyłością o 0,3 ? 1,0 mld zł w 2025 roku w porównaniu do 2017r. Liczba dorosłych osób z otyłością wzrośnie do 6,1-11,4 mln osób, czyli otyłych będzie 26 proc. dorosłych kobiet i 30 proc. dorosłych mężczyzn. Dotyczy to przede wszystkim chorych na cukrzycę. Należy oczekiwać wzrostu populacji chorych na cukrzycę w 2025 r. o 437-941 tys. w porównaniu do 2017r.
W raporcie Fundacji Republikańskiej z 2021 r. ?Otyłość epidemią XXI wieku? oszacowano koszty bezpośrednie i pośrednie otyłości w Polsce. Koszty bezpośrednie, czyli świadczenia zdrowotne i koszty leków, stosowanych głównie w terapii powikłań otyłości, kampanie i programy profilaktyczne, to ok. 5 mld zł rocznie. Koszty pośrednie, związane z nieobecnością w pracy, utraconym podatkiem lub dochodem, obniżeniem jakości życia czy utraconymi latami życia, są estymowane na poziomi ok. 10 mld zł rocznie. Według ZUS w 2019r. otyłość była przyczyną wydania 7,4 tys. zaświadczeń lekarskich, na łączną liczbę 135 tys. dni absencji chorobowych.
Jak ograniczyć wydatki ponoszone przez państwo na leczenie choroby otyłościowej?
Należy jak najszybciej wdrożyć kompleksowe działania w zakresie zapobiegania o leczenia nadwagi i otyłości, które nie tylko zapobiegną zgonom i rozwojowi powikłań chorobowych, ale też znacząco ograniczą wydatki państwa na konsekwencje tych chorób. Powinny to być działania prewencyjne i skuteczne leczenie. W zakresie prewencji należy zwiększyć inwestycje w celu walki z nadwagą i otyłością oraz promowanie zdrowego stylu życia. Wśród rekomendowanych przez OECD działań są: systemy etykietowania żywności i menu w restauracjach, kampanie w środkach masowego przekazu, aplikacje mobilne promujące zdrowszy styl życia, edukacja prozdrowotna, standardy żywieniowe i promowanie aktywności fizycznej w szkołach, zakaz reklamy niezdrowej żywności dla dzieci, ograniczenia w reklamie niezdrowej żywności, podatki prozdrowotne od niezdrowej żywności (opłata cukrowa).
Prewencja, diagnoza i leczenie otyłości powinny być traktowane jako jeden z kluczowych priorytetów polityki zdrowotnej państwa. W Polsce ?przeciwdziałanie występowaniu otyłości? jest takim priorytetem od 2018 r. W 2021r. wprowadzono opłatę cukrową, z której wpływy zasilą budżet NFZ powinny być przeznaczone na prewencję, diagnostykę i leczenie nadwagi, otyłości oraz ich powikłań. Polska dołączyła do 13 krajów europejskich, takich jak Belgia, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Hiszpania, Irlandia, Łotwa, Norwegia, Portugalia, Węgry i Wielka Brytania. Do 21 maja 2021r. z tytułu opłaty cukrowej do NFZ wpłynęło ponad 283 mln zł.
Jakie są rekomendacje systemowe w zakresie postępowania z chorobą otyłościową?
Pierwszym krokiem jest diagnoza. Zadanie to spoczywa na lekarzach rodzinnych. Mogą oni udzielać informacji na temat sposobów redukcji masy ciała, głównie diety i wysiłku fizycznego, które są podstawą w profilaktyce i leczeniu otyłości. W przypadku niezadowalających rezultatów lekarz rodzinny powinien skierować pacjenta do odpowiedniego specjalisty lub specjalistycznego ośrodka leczenia otyłości, gdzie zespół ekspertów (lekarz wyspecjalizowany w leczeniu otyłości, dietetyk, psycholog, fizjoterapeuta) zapewni kompleksową opiekę.
Dodatkowe sposoby w profilaktyce i leczeniu otyłości to terapia behawioralna, farmakoterapia oraz leczenie operacyjne. Istotnym elementem jest możliwość zastosowania leków wspomagających redukcję masy ciała. Działają one w zróżnicowany sposób; odpowiednio dobrane, w połączeniu z dietą i wysiłkiem fizycznym, mogą być skuteczne w redukcji masy ciała. Ponieważ otyłość jest chorobą przewlekłą, leczenie farmakologiczne przez okres krótszy niż sześć miesięcy jest niezalecane, ze względu na niesatysfakcjonujące korzyści. Leki wspierające terapię otyłości powinny być stosowane tak długo, jak długo są skuteczne i tolerowane przez pacjenta.
O tym, że problem otyłości wymaga rozwiązań systemowych, świadczy powstanie programu KOS-BAR?
Jak najbardziej. Dzięki współpracy klinicystów, ekspertów oraz organizacji pacjentów z NFZ 24 maja 2021 roku do konsultacji publicznych trafił projekt rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie programu pilotażowego w zakresie kompleksowej opieki specjalistycznej nad pacjentami leczonymi z powodu otyłości olbrzymiej ? KOS-BAR. Zakłada on, że pacjent będzie leczony w ośrodku koordynującym, który zapewni kompleksową opiekę przed i po operacji. Pilotaż ma poprawić jakość i efektywność leczenia pacjentów z rozpoznaniem otyłości olbrzymiej. Do realizacji programu pilotażowego wytypowano 15 ośrodków, które będą mogły go przeprowadzić pod warunkiem zawarcia umowy z NFZ. Po dokonaniu kwalifikacji do programu pilotażowego, ośrodek koordynujący wyda pacjentowi kartę KOS-BAR. Od tego momentu przez cały okres leczenia chory będzie pod opieką tego ośrodka. Szacuje się, że w ramach pilotażu opieką zostanie objętych ok. 2907 pacjentów. Pilotaż KOS-BAR, w zależności od liczby pacjentów włączonych do programu, będzie kosztował ok. 71 mln zł. Środki na ten program zostaną przekazane m. in. z tzw. opłaty cukrowej, która zgodnie z przepisami jest przeznaczona na działania o charakterze edukacyjnym i profilaktycznym oraz na świadczenia opieki zdrowotnej związane z utrzymaniem i poprawą stanu zdrowia pacjentów z nadwagą i otyłością.
Jak wyglądają rozwiązania systemowe w prewencji, diagnostyce i terapii otyłości w innych krajach?
W Wielkiej Brytanii prewencja, diagnostyka i leczenie otyłości jest realizacją narodowej strategii ?Zwalczanie otyłości: umożliwienie dorosłym i dzieciom zdrowszego życia?. Strategia z 2020r. obejmuje m. in. takie działania jak zakaz reklam niezdrowej żywności, etykietowanie żywności, zakończenie promocji w stylu ?Kup jeden, drugi dostaniesz gratis?, oznaczanie kalorii. Nowe przepisy będą wymagały od dużych restauracji, kawiarni i restauracji serwujących na wynos, zatrudniających ponad 250 pracowników, dodawania do sprzedawanej żywności etykiet z kaloriami. Wdrażane jest rozszerzenie usług NHS o usługi kontroli wagi, aby więcej osób otrzymało wsparcie. Będzie ono obejmować więcej aplikacji do samoopieki oraz narzędzia internetowe dla osób ze schorzeniami związanymi z otyłością, a także przyspieszenie programu zapobiegania cukrzycy. Od 2021r. lekarze pierwszego kontaktu są zachęcani do przepisywania ćwiczeń, aby zapewnić osobom z otyłością wsparcie w redukcji masy ciała. Personel podstawowej opieki zdrowotnej, dzięki przygotowanym szkoleniom, będzie miał możliwość stania się ?trenerami zdrowej wagi?.
W Danii w 2020r. powołano Centrum do Walki z Otyłością, nadzorujące narodową strategię na rzecz zapobiegania i leczenia otyłości. Podejmowane działania obejmują: popularyzację wiedzy o otyłości i jej konsekwencjach, edukację profesjonalistów medycznych, utworzenie sieci partnerstw publiczno-prywatnych na rzecz walki z otyłością, wzmocnienie roli pielęgniarki środowiskowej, utworzenie regionalnych interdyscyplinarnych i specjalistycznych ośrodków leczenia otyłości, wdrożenie pilotażowych programów leczenia ciężkiej otyłości według grup wiekowych, wdrożenie i wykorzystanie technologii wspierających interdyscyplinarną opiekę specjalistyczną w formie zdalnej.
W Czechach od 2020r. jest realizowana krajowa strategia ochrony i promocji zdrowia oraz zapobiegania chorobom ?Zdrowie 2020?. Zawiera ona propagowanie prawidłowego odżywiania i zapobieganie otyłości. Prowadzone jest monitorowanie występowania nadwagi i otyłości oraz ich uwarunkowań. Planowana jest realizacja ściśle zdefiniowanych celów i wskaźników, w tym m.in. wzrost odsetka dzieci w pełni karmionych piersią poniżej szóstego miesiąca życia (o 5 proc.), zwiększenie o 10 proc. względnego odsetka dzieci wykonujących codzienna aktywność fizyczną, zmniejszenie o 10 proc. odsetka dzieci i młodzieży poniżej 18. roku życia spożywających codziennie słodkie napoje, zwiększenie o 10 proc. liczby szkół realizujących program ?Owoce i Warzywa?, zmniejszenie o 10 proc. nasyconych kwasów tłuszczowych w całkowitym poborze energii u dorosłych.
Wiele krajów doskonale zdaje sobie sprawę, że choroba otyłościowa to nie tylko poważny problem medyczny, ale również społeczny i ekonomiczny?
Właśnie dlatego prewencja, diagnostyka i skuteczne leczenie otyłości powinny być traktowane priorytetowo ? jako inwestycja w zdrowie pacjenta i rozwój gospodarczy kraju. Kraje europejskie, które wdrożyły narodowe strategie przeciwdziałania i leczenia otyłości ? w tym opłatę cukrową, raportują korzystne wskaźniki i trendy w zahamowaniu tej pandemii XXI wieku.
Rozmawiała: Bożena Stasiak