Jeśli będzie większy odsetek chorych z bardziej zaawansowanymi nowotworami, należy dążyć do możliwie najbardziej dokładnego przestrzegania zasad postępowania, zgodnego z wytycznymi, ?odbudować? profilaktykę wtórną (badania przesiewowe), wzmocnić system opieki onkologicznej pod względem usprawnienia diagnostyki i leczenia przez tworzenie ośrodków kompleksowego postępowania – mówi prof. Maciej Krzakowski, konsultant krajowy w dziedzinie onkologii.
Jak wygląda obecnie sytuacja w onkologii ? pod koniec trzeciej fali COVID-19?
Epidemia COVID-19 stworzyła ogromne wyzwania. Z jednej strony nadal była potrzeba stałego poprawiania wyników leczenia chorych na nowotwory przez wykorzystanie dostępnych (w tym ? nowoczesnych) metod postępowania diagnostyczno-terapeutycznego. Z drugiej strony nasze działania przeciwnowotworowe musiały uwzględniać konieczność zapewnienia bezpieczeństwa chorych i pracowników ochrony zdrowia wobec zagrożeń wynikających z epidemii. W pierwszym okresie epidemii należało opracować zupełnie nowe zasady postępowania u chorych na nowotwory (np. algorytmy w stanach wymagających szybkiego działania lub metody modyfikowania dawkowania leków stosownie do sytuacji epidemicznej). W okresie epidemii ? szczególnie w pierwszym okresie (tzn. od marca do czerwca 2020 roku) ? wystąpiło znaczne zmniejszenie liczby świadczeń w zakresie profilaktyki i diagnostyki, które mają zasadnicze znaczenie dla osiągnięcia sukcesu w postępowaniu przeciwnowotworowym. W następstwie wymienionej sytuacji przez kilka miesięcy ograniczeniu uległy świadczenia lecznicze.
Ogólnospołeczna obawa przed zakażeniem i niewłaściwe pojmowanie hasła ?Zostań w domu? oraz przekształcenie wielu oddziałów szpitalnych w ośrodki leczenia chorych na COVID-19 przyczyniły się niewątpliwie do opóźnień zgłaszalności osób z objawami mogącymi mieć związek z nowotworami oraz wykrywalności w odpowiednio wczesnym stadium, czego skutki ? w postaci większego odsetka zaawansowanych postaci wielu nowotworów ? widzimy obecnie. Sytuacja wspomniana dotyczy bardzo wielu krajów.
Jeśli będzie większy odsetek chorych z bardziej zaawansowanymi nowotworami, należy ? po pierwsze ? dążyć do możliwie najbardziej dokładnego przestrzegania zasad postępowania, zgodnego z wytycznymi. Po drugie, należy ?odbudować? profilaktykę wtórną (badania przesiewowe) po okresie bardzo znacznego zmniejszenia zgłaszalności osób bez objawów. Po trzecie, konieczne jest wzmocnienie systemu opieki onkologicznej pod względem usprawnienia diagnostyki i leczenia przez tworzenie ośrodków kompleksowego postępowania, w których łatwiej jest zapewnić chorym na nowotwory właściwą i całościową opiekę. Niewątpliwa jest również potrzeba odpowiedniego finansowania (tzn. adekwatnego do obecnych zadań i zakresu prawidłowo realizowanych świadczeń).
Następstwa epidemii na onkologię nie ustąpią ?z dnia na dzień? i z pewnością przez pewien okres nasze zadania będą bardziej wymagające.
Na ostatniej liście refundacyjnej pojawiły się nowe terapie dla chorych onkologicznie, m.in. z rakiem jajnika. Jak ją Pan ocenia?
Lista refundacyjna ? opublikowana 1 maja ? uzupełnia w istotnym stopniu dotychczasowe możliwości leczenia chorych na kilka nowotworów. Najważniejsze jest wprowadzenie możliwości podtrzymującego leczenia olaparybem (inhibitor PARP) chorych na raka jajnika z mutacjami w genach BRCA, które w następstwie chemioterapii pierwszej linii uzyskują obiektywną korzyści. Dotychczas podtrzymujące leczenie olaparybem było możliwe jedynie w ramach drugiej linii leczenia. Korzyści, które mogą uzyskać chore leczone podtrzymująco olaparybem w pierwszej linii są bardzo znaczne (czterokrotne wydłużenie czasu przeżycia wolnego od choroby).
Ważne jest również wprowadzenie nowego programu B.116., który zawiera możliwość stosowania bewacyzumabu w skojarzeniu z chemioterapią u chorych na zaawansowanego raka płaskonabłonkowego szyjki macicy. Zastosowanie wymienionego schematu u chorych z nawrotem nowotworu po wcześniejszym leczeniu miejscowym zmniejsza ryzyko zgonu o 27 proc.
Wprowadzenie możliwości leczenia drugiej linii kabozantynibem u chorych na zaawansowanego raka wątrobowokomórkowego w programie B.5. jest również bardzo wartościowe. Możliwe jest obecnie wykorzystanie ? u części chorych ? stosowanie leczenia sekwencyjnego.
Rak skóry z komórek Merkla jest nowotworem rzadko występującym (około 100 rozpoznań rocznie w Polsce), ale przebieg choroby jest często bardzo agresywny. Dotychczasowe metody leczenia raka z komórek Merkla w stadium zaawansowanym były bardzo ograniczone i wprowadzenie immunoterapii awelumabem w nowym programie B.117. będzie wartościowe dla chorych.
Warto również wspomnieć o udostępnieniu możliwości stosowania kwasu zoledronowego w uzupełniającym leczeniu pooperacyjnym chorych na raka piersi po menopauzie, co prowadzi do zmniejszenia ryzyka występowania przerzutów w kościach i znamiennego obniżenia ryzyka zgonu. Korzyści dotyczą chorych po menopauzie, ale są niezależne od stanu receptorów hormonalnych.
Jakie widzi Pan największe potrzeby, jeśli chodzi o udostępnienie polskim pacjentom nowych terapii onkologicznych?
Największym osiągnięciem ostatnich kilkunastu lat ? w zakresie przeciwnowotworowego leczenia systemowego ? jest wprowadzenie leków ukierunkowanych na cele molekularne i immunoterapii. Wymienione metody leczenia mają na razie ? w większości ? zastosowanie u chorych na nowotwory w stadium uogólnienia. Jeszcze bardziej wartościowe będzie wykorzystanie leków ukierunkowanych lub immunoterapii w postępowaniu radykalnym. Jednym z przykładów jest stosowanie konsolidujące immunoterapii durwalumabem po radiochemioterapii u chorych na miejscowo zaawansowanego raka niedrobnokomórkowego płuca, co jest postępowaniem w Polsce refundowanym. Uważam, że przyszłość jest związana z szerszym wykorzystaniem nowoczesnych metod leczenia systemowego w skojarzeniu z postępowaniem miejscowym.