Największe sukcesy w polskiej okulistyce w ostatnim roku to głównie połączenie dwóch programów lekowych ? AMD i DME ? w jeden program leczenia schorzeń siatkówki, co spowodowało zwiększoną dostępność do leczenia cukrzycowego obrzęku plamki. Obecnie może się tym zajmować dodatkowych 80 ośrodków w Polsce w ramach NFZ. Cieszę się też, że udało się też przekazać NFZ bazę danych, która prowadziliśmy w Wojskowym Instytucie Medycznym, dotyczącą jakości leczenia AMD w poszczególnych ośrodkach ? mówi prof. dr hab. n. med. Marek Rękas, konsultant krajowy w dziedzinie okulistyki, kierownik Kliniki Okulistyki WIM.
Jakie najważniejsze wydarzenia odbędą się podczas zjazdu Stowarzyszenia Chirurgów Okulistów Polskich (SChOP)?
To będzie już drugi zjazd Stowarzyszenia. Planujemy dwa dni obrad; podczas pierwszego dnia odbędzie się 16 kursów ? głównie dla rezydentów i lekarzy specjalistów. Są też sesje, podczas których odpowiadamy na trudne pytania związane z najważniejszymi zagadnieniami dotyczącymi leczenia, jak również z problemami organizacyjnymi. Główne zagadnienia będą dotyczyły okuloplastyki i chirurgii dróg łzowych ? powstała pierwsza polska książka dotycząca tego tematu, która w bardzo nowoczesny sposób pokazuje lekarzom okulistom, jak powinna wyglądać zarówno diagnostyka, jak operatywa w tym zakresie. Naszym gościem podczas zjazdu będzie prof. Mohammad Javed Ali, który jest numerem jeden, jeśli chodzi o ten temat na świecie, a od dwóch lat jest też zatrudniony w Wojskowym Instytucie Medycznym jako nasz konsultant; pod jego okiem rozwijamy tę dziedzinę. Cała sesja będzie poświęcona temu zagadnieniu, będzie też promocja książki.
Odbędą się też sesje, które odpowiadają na trudne pytania z zakresu przedniego odcinka gałki ocznej (na ten temat będą mówić m.in. prof. Dariusz Dobrowolski, prof. Edward Wylęgała ? z zakresu chirurgii rogówki, ja z zakresu zaopatrywania urazów gałki ocznej). Z kolej m.in. prof. Robert Rejdak będzie mówił na temat wad wzroku u dzieci. Inne tematy to m.in. przeszczepy warstwowe tylne. Ważną częścią zjazdu są również sesje wideo, podczas których uznani w Polsce chirurdzy pokażą ciekawe przypadki; będzie na ten temat dyskusja. Oprócz prof. Rejdaka, mnie i chirurgów z mojego zespołu, wystąpi również prof. Jerzy Nawrocki. Odbędzie się też specjalna sesja poświęcona chirurgii refrakcyjnej, podczas której wystąpią chirurdzy z prywatnych ośrodków, gdzie są wykonywane tego typu operacje, a z naszego ośrodka prof. Joanna Wierzbowska, która również napisała na ten temat książkę, wydaną w ubiegłym roku. W Wojskowym Instytucie Medycznym w Warszawie rozwijamy również tę dziedzinę okulistyki, gdyż liczymy na to, że w przyszłości chirurgia refrakcyjna rogówki będzie refundowana dla pracowników służb mundurowych
Planujemy też sesję poświęconą programom lekowym ? AMD, DME, a także ciekawą sesję z udziałem pana ministra Macieja Miłkowskiego, przedstawicieli NFZ, AOTMiT, którą będę moderował, na temat przyszłości okulistyki. W ramach zjazdu stowarzyszenia chirurgów zawsze staramy się rozmawiać również na tematy organizacyjne. Będzie tez sesja dotycząca ?keysów? okulistycznych ? adresowana przede wszystkim do lekarzy rezydentów; zapraszamy poszczególne ośrodki do przedstawiania ciekawych przypadków związanych prowadzoną działalnością.
Jakie wymieniłby Pan największe sukcesy w polskiej okulistyce w ostatnim roku, od ostatniego zjazdu SChOP?
W ostatnim roku to głównie połączenie dwóch programów lekowych ? AMD i DME ? w jeden program leczenia schorzeń siatkówki, co spowodowało zwiększoną dostępność do leczenia cukrzycowego obrzęku plamki. Obecnie może się tym zajmować dodatkowych 80 ośrodków w Polsce w ramach NFZ. Cieszę się też, że udało się też przekazać NFZ bazę danych, która prowadziliśmy w Wojskowym Instytucie Medycznym, dotyczącą jakości leczenia AMD w poszczególnych ośrodkach. Oglądałem oceny ? ku mojemu zaskoczeniu większość ośrodków ma kategorie A lub B, czyli bardzo dobrze prowadzą pacjentów. Już tylko nieliczne mają kategorię C. Gdy zaczynaliśmy wprowadzać bazę, sytuacja była odwrotna: tylko nieliczne ośrodki miały kategorię A lub B, a większość ? kategorię C. Świadczy to o tym, że jakość usług w tym zakresie rośnie, a przede wszystkim pacjenci uzyskują wysoką ostrość wzroku. Baza danych jest już przekazana NFZ, dostałem właśnie pismo od prezesa NFZ z podziękowaniem. Zapewne niedługo będzie opublikowana. Będziemy też pracować nad taką bazą dotyczącą DME.
Pokazuje to, że nawet samo monitorowanie leczenia prowadzonego w ośrodkach przyczyniło się do lepszej jakości?
Tak, już samo monitorowanie spowodowało, że ośrodki podnoszą swoją jakość. Dane wkrótce pojawią się w zakładce NFZ ?Zdrowe Dane?; będziemy mogli zastanowić się, jak wycenić usługi, będzie można zapłacić za jakość. Oczywiście, tę kwestię pozostawiamy NFZ. Podobnie chcielibyśmy monitorować jakość w przypadku DME, gdyż są to podobne systemy leczenia.
Były też drobniejsze sukcesy, jak choćby wprowadzenie leków na listę refundacyjną. Jeśli chodzi o zaćmę, to jej leczenie jest już rozwiązanym problemem, udało się zlikwidować kolejki do operacji. Można jeszcze pomyśleć, jak zwiększyć dostępność np. do soczewek wieloogniskowych czy torycznych. Te decyzje są jednak stosunkowo proste do wprowadzenia, jeśli tylko znajdą się na to pieniądze. W niektórych krajach, np. w Niemczech, są dopłaty do soczewek wieloogniskowych; nasz system na razie tego nie przewiduje. To kwestia dotykająca całego systemu opieki okulistycznej: dziś mamy zarówno sektor prywatny, jak publiczny, od wielu lat zadajemy sobie pytanie, jak duży powinien być udział sektora prywatnego w okulistyce.
A wyzwania na najbliższą przyszłość?
Pogramy lekowe AMD i DME funkcjonują dobrze. Obecnie pracujemy, żeby jak najwięcej małych i średnich procedur okulistycznych, które obecnie wykonuje się w ramach hospitalizacji, przenieść do Ambulatoryjnej Opieki Specjalistycznej (AOS), by w szpitalach były leczone tylko poważne schorzenia ? jak operacje zaćmy, witrektomie, operacje rogówki. Trwają też prace w zakresie leczenia stożka rogówki. Dotychczas ta procedura nie znajdowała się w koszyku środków gwarantowanych; choroba dotyczy często dzieci, a także osób młodych do 30-40. roku życia. Obecnie ta jednostka chorobowa jest leczona tylko w prywatnej ochronie zdrowia. Tak nie powinno być, powinno być możliwe leczenie także w ramach koszyka świadczeń gwarantowanych. Trwają prace na poziomie AOTMiT, jesteśmy przed decyzją ministra.
Poważnym wyzwaniem są przeszczepy rogówki. Polska jest na ostatnim miejscu w Europie, jeśli chodzi o liczbę przeszczepów rogówki w przeliczeniu na liczbę mieszkańców. Patrzymy, jak to wygląda w innych krajach, np. w Niemczech jest bardzo ciekawy system ? działa agencja rządowa, która ma dostęp do wszystkich szpitali i zajmuje się pozyskiwaniem rogówek; natomiast lekarze zgłaszają zapotrzebowania. W efekcie w Niemczech jest 9 tys. przeszczepów rogówek rocznie, natomiast w Polsce ? tylko 1200. Oczywiście, to jeden z modeli organizacyjnych, należy przyjrzeć się innym, trzeba jednak poprawić organizację. Gdy będzie większa dostępność do rogówek, poprawi się też jakość przeszczepów. Obecnie w Polsce pacjent czeka na przeszczepienie, w tym czasie jego stan się pogarsza i w konsekwencji jest kwalifikowany to przeszczepu pełnego, podczas gdy dużo korzystniejszy jest przeszczep warstwowy. W krajach zachodnich wykonuje się więcej przeszczepów warstwowych; nie ma kolejek, pacjent nie musi czekać. Konieczna jest zmiana organizacji i lepsza dostępność do leczenia ? podobnie jak stało się to w leczeniu zaćmy.
Należałoby też zastanowić się, jaka powinna być definicja ośrodka okulistycznego, ile powinien wykonywać operacji, by mógł zostać uznany za ośrodek okulistyczny.
Czy w Polsce jest obecnie wystarczająca liczba lekarzy okulistów, rezydentów okulistyki? Czy młodzi ludzie chętnie wybierają okulistykę jako specjalizację?
Mamy obecnie w Polsce ok. 4,5 tys. okulistów, średnia wieku to nieco ponad 50 lat. W następnych latach mniej więcej tyle samo osób odejdzie z zawodu, co do niego wejdzie. Wydaje mi się, że liczba okulistów jest wystarczająca; obecnie w okulistyce jest niewiele rezydentur, są natomiast miejsca pozarezydenckie, co oznacza, że szef oddziału może zatrudnić rezydenta, który się do niego zgłosi, jeśli będzie tego potrzebował. Uważam, że na liczbę okulistów należy patrzeć ostrożnie, ponieważ czekają nas zmiany związane z wejściem do systemu optometrystów. Spowoduje to skrócenie kolejek do okulistów w AOS, gdyż dziś paradoksalnie czasem jest łatwiej mieć zoperowaną zaćmę niż być przyjętym u okulisty w AOS. Jednak po wprowadzeniu optometrystów do systemu, cały system trzeba będzie przeorganizować. Gdy będziemy już widzieć, jakie są kolejki w AOS po reformie i wprowadzeniu optometrystów do systemu, to będziemy mogli wiedzieć, czy w Polsce w najbliższym czasie będzie brakować okulistów i jaki zaproponować system szkoleń.
Czy telemedycyna będzie w większym stopniu wykorzystywana w okulistyce, zwłaszcza w diagnostyce?
Telemedycyna już się sprawdzaw cukrzycowym obrzęku plamki, jest stosowana na świecie. W województwie lubelskim taki pilotaż planuje prof. Rejdak. To ważne, dlatego że w Polsce jest ok. 3 mln pacjentów z cukrzycą, którzy powinni być badani w kierunku cukrzycowego obrzęku plamki. Okuliści nie są w stanie ich wszystkich przebadać, dlatego tak ważna jest możliwość wykorzystania telemedycyny w diagnostyce. 14-17 proc. pacjentów ma cukrzycowy obrzęk plamki. Telemedycyna pozwoliłaby wykryć problem na wczesnym etapie. Takie systemy już działają na świecie: konieczne są oczywiście odpowiedź na pytanie, czy mamy środki na wdrożenie telemedycyny. W pozostałych dziedzinach okulistyki jak na razie nie widzę możliwości szerokiego wykorzystania telemedycyny, choć oczywiście trwają prace, zarówno w jaskrze, jak w AMD.
Rozmawiała: Katarzyna Pinkosz