Związek chorób kardiologicznych z chorobami oczu odnosi się przede wszystkim do schorzeń na tle naczyniowym, miażdżycowym, zakrzepowo-zatorowym. Do najczęstszych interakcji między chorobami serca a oczu należą powikłania nadciśnienia tętniczego. Mówimy wówczas o retinopatii nadciśnieniowej ? mówi prof. Ewa Mrukwa-Kominek, kierownik Kliniki Okulistyki Śląskiego Uniwersytetu Medycznego.
Na pierwszy rzut oka wydaje się, że oczy niewiele mają wspólnego z sercem, a przecież tak nie jest. I nie mam tu na myśli teorii wygłaszanych przez irydologów, że w oczach widać wszystkie narządy i ich kondycję, ale jak najbardziej naukową wiedzę na ten temat. Jaki jest więc związek między oczami a sercem, jakie zmiany w oczach mogą świadczyć, że coś niepokojącego dzieje się nie tylko z sercem, ale z całym układem krążenia? I jakie schorzenia kardiologiczne mogą wpływać niekorzystnie na narząd wzroku?
Związek chorób kardiologicznych z chorobami oczu odnosi się przede wszystkim do schorzeń na tle naczyniowym, miażdżycowym, zakrzepowo-zatorowym. Ponadto układ sercowo-naczyniowy i narząd wzroku mogą łączyć te same choroby ogólnoustrojowe, takie jak cukrzyca, choroby układowe tkanki łącznej, choroby spichrzeniowe. W sumie związków między chorobami serca a narządem wzroku może być wiele. Trzeba też podkreślić, że nie bez znaczenia są niektóre leki stosowane w chorobach serca, mogące prowadzić do niekorzystnych objawów w narządzie wzroku. Do najczęstszych interakcji między chorobami serca a oczu należą powikłania nadciśnienia tętniczego. Mówimy wówczas o retinopatii nadciśnieniowej.
Na czym to schorzenie polega, jakie daje objawy?
Podwyższone ciśnienie tętnicze uszkadza naczynia siatkówki, szczególnie śródbłonek tętnic. Te zmiany widać podczas badania dna oka i na ich podstawie można ocenić stopień zaawansowania choroby. Wyróżniamy cztery stopnie retinopatii nadciśnieniowej: stopień 1., kiedy zmiany są najmniej zawansowane, stopień 2.: tętniczki są bardziej zwężone, ich przebieg staje się coraz bardziej kręty, ścianki grubieją, stopień 3.: dochodzi do ucisku żył przez krzyżujące się z nimi tętniczki i stopień 4., najbardziej zaawansowany, z obecnością objawów przesiąkania osocza i krwinek do siatkówki w postaci wybroczyn i tzw. ognisk waty ? plamkowatych ognisk degeneracyjnych siatkówki. Następuje obrzęk tarczy nerwu wzrokowego.
Czy pacjent, u którego zaczyna się rozwijać retinopatia nadciśnieniowa, od razu czuje, że coś dzieje się z jego wzrokiem?
Nie od razu. Początkowo zmiany naczyniowe nie powodują dyskomfortu widzenia, ale my już możemy je zobaczyć podczas badania dna oka. Zaburzenia widzenia pojawiają się dopiero w bardziej zaawansowanych stadiach.
Skoro pacjent przez dłuższy czas może nie odczuwać dyskomfortu widzenia, a retinopatia nadciśnieniowa już w jego oczach się rozwija, to znaczy, że niewiele da się zrobić, by ją cofnąć.
Dlatego tak ważne jest leczenie choroby nadciśnieniowej i wykonywanie, szczególnie u tych chorych, badania dna oka. Współpraca kardiologa, hipertensjologa z okulistą jest nie tylko wskazana, ale konieczna. Kiedyś lekarze jakoś chętniej i częściej kierowali pacjentów z nadciśnieniem tętniczym do okulisty, to jest szczególnie ważne w przypadku, gdy choroba nadciśnieniowa jest już zaawansowana. I taką współpracę lekarzy tych specjalności należałoby zaakcentować, przywrócić. Badanie okulistyczne u pacjentów z grup podwyższonego ryzyka, a więc z nadciśnieniem tętniczym czy cukrzycą, powinno być zalecane nie obok, ale równolegle z diagnostyką tych chorób. W zasadzie jednak każdy pacjent z nadciśnieniem tętniczym powinien mieć regularnie wykonywane badanie dna oka. Wielu kardiologów czy lekarzy internistów kieruje chorych na regularne badanie dna oka, ale niestety nie wszyscy.
Retinopatia nadciśnieniowa dotyczy więc zmian w siatkówce?
Tak, siatkówka jest bardzo wrażliwą strukturą, podatną na uszkodzenia. Najogólniej można więc powiedzieć, że retinopatia nadciśnieniowa dotyczy wszystkich zmian naczyniowych siatkówki, wraz z obrzękiem tarczy nerwu wzrokowego.
Zmiany naczyniowe w siatkówce mogą być wynikiem nie tylko nadciśnienia tętniczego, ale też miażdżycy, hipercholesterolemii, mogą być spowodowane zakrzepami i zatorami. W przypadku zatorów, najczęściej tętnicy środkowej siatkówki, z reguły dochodzi do nagłego zamknięcia naczynia, a tego objawu pacjent nie może przeoczyć. Ponieważ do obszaru, dotychczas ukrwionego, nagle krew nie dociera, następuje nagła utrata wzroku. To nie boli, ale jeśli w szybkim czasie, idealnie byłoby w ciągu ok. 20 min, nie dojdzie do interwencji okulistycznej, polegającej na przepchaniu tego zalegającego materiału, następuje utrata wzroku. Poprawa, jaką można uzyskać, jest jednak niewielka.
Inaczej dzieje się w przypadku zakrzepu, kiedy dochodzi do zaburzeń przepływu krwi przez naczynia żylne. Schorzenie to polega na zamknięciu światła głównej żyły siatkówki lub jej odgałęzienia, co powoduje różnego stopnia pogorszenie widzenia. Zakrzepowe zamknięcie światła żyły głównej siatkówki może być powodowane różnymi stanami patologicznymi, takimi jak: ucisk żylny, zaburzenia hemodynamiczne oraz stany zapalne naczyń siatkówki.
Może wówczas dojść do neowaskularyzacji w obrębie siatkówki i przedniego odcinka oka. W dnie oka widoczne są kręte i poszerzone naczynia żylne, krwotoki siatkówkowe, obrzęki, ogniska ?kłębków waty? zajmujące cały obszar siatkówki. W niektórych przypadkach może wystąpić krwotok do komory ciała szklistego, a także rozwinąć się obrzęk plamki. Obrzęk plamki jest najczęstszym i najbardziej zagrażającym widzeniu powikłaniem zakrzepu gałązki żylnej. Wraz z obrzękiem plamki obserwuje się perfuzję lub brak perfuzji. W przypadku znacznego stopnia niedokrwienia plamki, obserwowanego w angiografii, bardzo często dochodzi do trwałego upośledzenia widzenia. To również prowadzi do obniżenia ostrości wzroku.
Nadciśnienie tętnicze niszczy naczynia, zwłaszcza śródbłonek tętnic, ale zbyt niskie ciśnienie chyba też nie pozostaje bez wpływu na kondycję naszych oczu?
Tak, ani zbyt wysokie, ani zbyt niskie ciśnienie tętnicze oczom nie służą. Ale najbardziej niekorzystne jest ciśnienie skaczące i jego nagłe zwyżki. Jeśli zaś chodzi o zbyt niskie ciśnienie, to często jest ono wynikiem stosowania leków, które je nadmiernie obniżają. W takich przypadkach dobór takiej terapii, która z jednej strony byłaby optymalna dla narządu wzroku, a z drugiej dla układu krążenia, nie jest łatwy.
Nadciśnieniu tętniczemu, miażdżycy, hipercholesterolemii i innym schorzeniom cywilizacyjnym sprzyja niezdrowy tryb życia. Czy jeśli będziemy żyć prozdrowotnie, unikniemy nie tylko tych schorzeń, ale też np. retinopatii nadciśnieniowej?
Trudno na to pytanie odpowiedzieć jednoznacznie, ale na pewno możemy znacznie zmniejszyć ryzyko. Najważniejszym sposobem zapobiegania retinopatii nadciśnieniowej i innym powikłaniom nadciśnienia tętniczego w oku jest konsekwentne leczenie samego nadciśnienia i chorób współistniejących z nim. Zapobiega to stwardnieniu naczyń i rozwojowi miażdżycy. Ważne jest zaprzestanie palenia tytoniu, podjęcie regularnej aktywności fizycznej, wdrożenie zaleceń dietetycznych, regularne stosowanie zalecanych leków i poddawanie się kontrolom lekarskim. I tylko jeszcze przypomnę, że zdrowy styl życia obejmuje również badania profilaktyczne, a wśród nich powinno się znaleźć badanie dna oka.
Rozmawiała Bożena Stasiak